Allergy and contact lenses

Alergie coraz szerzej występują na całym świecie, dotykając tym samym coraz częściej użytkowników soczewek kontaktowych.
Ponad połowa dorosłych cierpiących na alergie jest w wieku 18–34 lat, z czego 6 na 10 używa przeciwalergicznych kropli ocznych. Stanowią oni również podstawową grupę osób noszących soczewki kontaktowe.
Soczewki silikonowo-hydrożelowe to obecnie standard w kontaktologii i dlatego stały się one soczewkami pierwszego wyboru. Nie oznacza to jednak końca prac nad unowocześnieniem silikono-hydrożeli. Soczewki te rozwiązały problemy związane z niedotlenieniem rogówki, wymagają jednak nadal fachowego dopasowania i systematycznej kontroli, a ich stosowanie nie jest pozbawione niepożądanych objawów, w tym reakcji powszechnie klasyfikowanych jako odpowiedź alergiczna.
Relatywnie sztywny materiał silikono-hydrożeli może powodować również specyficzne powikłania, w tym górne rąbkowe łukowate ubytki nabłonka (superior epithelial arcuate lesion stain – SEAL), spowodowane mechanicznym uszkodzeniem wynikającym z współdziałania powieki górnej i soczewki, czy górne rąbkowe zapalenie rogówki (superior limbic keratoconjunctivitis – SLK).
Moduł elastyczności stał się więc dodatkowym, poza odpływem tlenu, parametrem charakteryzującym silikono-hydrożele. Sztywność soczewek kontaktowych jest parametrem indukującym dyskomfort i problemy, a następnie powikłania związane z ich noszeniem. Wybór soczewki powinien być więc nadal indywidualny.
Nie spoczęto na laurach i soczewkom tym stawiane są wciąż nowsze i większe wymagania. Dyskusyjne są nadal problemy wynikające z osadów pojawiających się na soczewce, powodujących zmniejszenie komfortu (własne białka będące elementem składowym osadów w miarę starzenia stają czynnikiem alergicznym) oraz niestabilne widzenie. Ciągle aktualnym problemem w kontaktologii, mimo powszechnego stosowania systematycznej wymiany, jest odpowiedź alergiczna na płyny pielęgnacyjne wykorzystywane wraz z soczewkami.
Uważa się, że ogólna częstość występowania powikłań u osób noszących soczewki kontaktowe wynosi zależnie od autora ok. 6–20%. Komplikacje są wielorakie, dotyczą przede wszystkim osób nieprzestrzegających właściwych norm pielęgnacyjnych oraz stosujących miękkie soczewki hydrożelowe w trybie przedłużonym, bez wymaganych ograniczeń czasowych i badań lekarskich. Większość powikłań jest łagodnych, niegroźnych, bez poważnych następstw, ulegających całkowitemu wyleczeniu, co umożliwia dalsze noszenie soczewek.
Wzrok, podobnie jak i inne narządy, może być miejscem zarówno ostrych, jak i przewlekłych schorzeń alergicznych. Objawy alergii ze strony oka są szybkie i zwykle dokuczliwe dla pacjenta. Spojówka jest najczęstszym miejscem odczynu alergicznego ze względu na jej bezpośredni kontakt z alergenami środowiska zewnętrznego.
Bogate unaczynienie spojówki powoduje szybkie pojawianie się objawów zapalenia po kontakcie z alergenem. Spojówka ma też własny system odpornościowy. W warunkach zdrowia nabłonek nie zawiera komórek zapalnych. W istocie właściwej spojówki występują gruczoły śluzowe, łzowe dodatkowe, naczynia krwionośne i limfatyczne. Tutaj też powstają immunoglobuliny IgA i IgG oraz śladowe ilości IgE. W warunkach fizjologicznych w istocie właściwej znajdują się limfocyty CD4+ i CD8+, komórki Langerhansa, mastocyty oraz makrofagi.
Na obraz kliniczny i nasilenie reakcji alergicznej wpływają obecne w oku receptory, komórki zapalne oraz czynniki środowiskowe, takie jak: temperatura, wilgotność, ruch powietrza, nasłonecznienie, substancje drażniące błony śluzowe i naskórek.
Najczęściej występującymi reakcjami alergicznymi są nadwrażliwość na płyny, olbrzymiobrodawkowe zapalenie spojówek oraz brodawkowe zapalenie spojówki wywołane noszeniem soczewek kontaktowych.
Nadwrażliwość na płyny jest to naciekowe zapalenie rogówki spowodowane nadwrażliwością na konserwanty znajdujące się w płynach pielęgnacyjnych, takie jak tiomerosal, co prowokuje reakcję immunologiczną. Może pojawić się po miesiącach lub latach stosowania i jest reakcją natychmiastową występującą po założeniu soczewek. Nacieki pojawiają się zwykle po 24 godz. Obecnie powikłanie to spotykane jest bardzo rzadko ze względu na wycofanie lub zastąpienie tiomerosalu jako składnika płynów wielofunkcyjnych.
Najczęstsze objawy to: obustronne czerwone oko, nacieki na rogówce rozsiane lub izolowane oraz swędzenie. Nacieki ustępują po około tygodniu.
Najwłaściwszym postępowaniem w leczeniu nadwrażliwości na płyny jest zalecenie stosowania innych płynów pielęgnacyjnych, zdjęcie soczewek do czasu zniknięcia nacieków, zmiana na soczewki jednodniowe lub silikonowo-hydrożelowe w trybie przedłużonym w celu zminimalizowania możliwości odpowiedzi typu nadwrażliwości.
Olbrzymiobrodawkowe zapalenie spojówek (giant papillary conjunctivitis – GPC) to reakcja zapalna na obecność soczewki kontaktowej miękkiej, szczególnie o przedłużonym i stałym noszeniu, znacznie rzadziej na soczewki twarde, oraz reakcja alergiczna lub toksyczna na środki pielęgnacyjne, materiał soczewki i depozyty białkowe nagromadzone na jej powierzchni. Zapalenie to występuje u 4–15% ogólnej liczby użytkowników soczewek kontaktowych.
Typowe objawy tego schorzenia są następujące: brodawki w obrębie spojówki powieki górnej, szczególnie na tarczce, przekrwienie spojówki, ograniczona ruchomość soczewki, śluz w filmie łzowym (brodawki o średnicy > 1 mm, brodawki utworzone są z limfocytów i komórek plazmatycznych). Do najczęściej pojawiających się dolegliwości zalicza się pieczenie, wydzielinę śluzową oraz konieczność ograniczenia czasu noszenia soczewek. Właściwe leczenie polega na systematycznym czyszczeniu enzymatycznym soczewek kontaktowych, ich zmianie na jednodniowe lub inne, częstej wymianie, skróceniu czasu ich noszenia oraz zastosowaniu leków przeciwalergicznych.
Brodawkowe zapalenie spojówki wywołane noszeniem soczewek kontaktowych (contact lens papillary conjunctivitis – CLPC) jest reakcją immunologiczną na soczewkę. Najczęściej obserwowane objawy to: zwiększająca się nietolerancja soczewek, ich decentracja, wydzielina śluzowa, swędzenie, pogarszanie widzenia, małe brodawki pod powieką oraz poszerzone naczynia na spojówce powieki.
Przyczyną podrażnień spojówki i innych komplikacji związanych z noszeniem soczewek kontaktowych może być również połączenie płynów do ich pielęgnacji z materiałem, z jakiego wykonane są soczewki. Płyny, które same w sobie są bezpieczne, z niektórymi soczewkami silikonowo-hydrożelowymi mogą okazać się niekompatybilne i wywoływać problemy na powierzchni oka, infekcje i podrażnienia. Warto pamiętać o tym przy wizycie pacjenta z problemami w użytkowaniu soczewek silikonowo-hydrożelowych i zamiast od razu je zmieniać, można spróbować zmienić wielofunkcyjny płyn do ich pielęgnacji. Ponadto, istotne jest, aby przy soczewkach silikonowo-hydrożelowych nie zalecać formuły no rub, czyli bez pocierania. Tego rodzaju szybsza i łatwiejsza pielęgnacja soczewek czyści jedynie białka z ich powierzchni, nie usuwając lipidów, co w przypadku soczewek nowej generacji może stanowić ważną przyczynę powikłań i infekcji.
Dodatkowym, ale jakże istotnym problemem jest postępowanie z alergikiem jako potencjalnym użytkownikiem soczewek kontaktowych, użytkownikiem specyficznym i bardzo wymagającym.
Wyniki badań klinicznych wykazały, że dodatni wywiad w kierunku atopii zwiększa 5-krotnie ryzyko pojawienia się powikłań u użytkowników soczewek kontaktowych. Tym samym implikuje zmniejszenie czasu noszenia soczewek kontaktowych lub wręcz tymczasowe zaprzestanie ich użytkowania podczas sezonu alergicznego.
Odpowiedzią na ten problem stają się obecnie jednodniowe (jednorazowe) soczewki silikonowo-hydrożelowe, które pozwalają na komfortowe i bezpieczne użytkowanie miękkich soczewek kontaktowych bez dotychczasowych kompromisów oraz stosowanie kropli nawilżających, pomagających istotnie w eliminacji alergenów w worku spojówkowym. Zaburzenia integralności i stabilności filmu łzowego są bowiem u wszystkich, w tym szczególnie u szeroko pojętej grupy alergików, podstawowym krytycznym elementem bezpiecznego i komfortowego użytkowania soczewek kontaktowych.
Problem alergii ocznych i zespołu suchego oka są coraz częściej ze sobą połączone. Przewlekłe narażenie na występowanie objawów suchego oka lub podłoże immunologiczne jego występowania powodują stałe uszkadzanie komórek nabłonka spojówki oraz stymulację odpowiedzi zapalnej. W rezultacie taka długotrwała sytuacja może prowadzić do rozwoju alergicznych zmian w spojówkach, nawet u osób wcześniej zdrowych. W dobie nowoczesnych technologii i materiałów alergia nie powinna być jednak rozpatrywana jako przeciwwskazanie do noszenia soczewek kontaktowych.

Piśmiennictwo
U autora.