Dry eye in an allergic patient – how to avoid, how to treat?

Łzy pełnią funkcje przeciwbakteryjne, odżywcze, mechaniczne i optyczne. Substancje w nich zawarte, takie jak czynnik wzrostu, fibronektyna i witaminy, odgrywają ważną rolę w proliferacji, migracji i różnicowaniu komórek nabłonka rogówki i spojówki. Prawidłowe funkcjonowanie powierzchni gałki ocznej zależy od współdziałania zdrowego aparatu ochronnego z odpowiednią ilością i składem filmu łzowego, prawidłowym odruchem mrugania i funkcjonowaniem powierzchni gałki ocznej (spojówki, rogówki).
Obecna definicja suchego oka mówi o zaburzeniach powierzchni oka wynikających z niedoboru łez (ich składowych) lub nadmiernego ich parowania. W zespole suchego oka zwiększeniu ulega osmolarność łez oraz koncentracja w nich toksyn, zmniejszona jest gęstość komórek kubkowych spojówki, a komórki macierzyste rąbka rogówki ulegają uszkodzeniu. Jednocześnie stwierdza się zwiększone stężenie mediatorów zapalnych (w tym cytokin i leukotrienów) we łzach. Wspomniane zmiany w składzie łez i funkcji powierzchni gałki ocznej mogą prowadzić do rozwoju zmian neurotroficznych.
Objawy suchego oka są bardzo zróżnicowane. Mogą przybrać postać uogólnionego dyskomfortu z uczuciem ciała obcego lub w ciężkich postaciach całkowicie uniemożliwić normalne codzienne życie pacjenta.
Objawy podmiotowe w zespole suchego oka nie są charakterystyczne, pacjenci skarżą się na uczucie piasku lub innego ciała obcego pod powiekami, bóle oczu, kłucie, pieczenie, rzadko suchość w oczach, częściej nadmierne łzawienie. Pacjenci często mówią o zaczerwienieniu oczu, nawracających zapaleniach spojówek, nietolerancji soczewek kontaktowych. W cięższych postaciach pacjenci mogą skarżyć się na światłowstręt i ograniczenie ruchomości powiek. Zaburzenia powierzchni gałki ocznej mogą powodować pogorszenie widzenia i zaburzenia gojenia powierzchni oka.
Choroba często dotyczy młodych ludzi, dużo pracujących oczami z bliska (czytanie, pisanie, praca z komputerem), dochodzi bowiem wówczas do zaburzenia odruchu mrugania, dzięki któremu film łzowy jest rozprowadzany po powierzchni gałki ocznej. Długie przebywanie w klimatyzowanym pomieszczeniu powoduje nadmierne parowanie łez oraz zaburzenia w wytwarzaniu warstwy tłuszczowej filmu łzowego. Często objawy suchego oka występujące u osób pracujących w „nowoczesnych” biurowcach określa się mianem zespołu oka biurowego.
Dolegliwości mogą występować o różnych porach dnia – rano, ponieważ w trakcie snu nie są produkowane łzy, a także wieczorem po całodziennym narażeniu na niekorzystne warunki środowiska.
Wyniki badań wieloośrodkowych wskazują na związek zaburzeń filmu łzowego z wieloma czynnikami, m.in. atopią czy płcią żeńską. Zespół suchego oka może występować w przebiegu wielu schorzeń ogólnoustrojowych, takich jak cukrzyca, choroby tarczycy, reumatyczne i autoimmunologiczne. Stosowanie leków podawanych ogólnie, takich jak leki przeciwhistaminowe, β-adrenolityki, doustne leki antykoncepcyjne, moczopędne, cytostatyki, może również wywołać lub zaostrzyć objawy suchego oka.
Najczęściej trudności sprawia różnicowanie suchego oka z objawami alergicznego zapalenia spojówek. Często z piśmiennictwa dowiadujemy się, że nawet w 40% przypadków zapalenie alergiczne powierzchni oka współistnieje z zespołem suchego oka. U pacjentów z alergią objawy suchego oka mogą dodatkowo ulegać zaostrzeniu przez samą alergię lub w wyniku działań ubocznych leków stosowanych w leczeniu alergii. Zaburzenia filmu łzowego ściśle wiążą się z naciekami immunologicznymi spojówki. W szczególności redukcja warstwy mucynowej filmu łzowego współistnieje z toksycznym efektem białek kationowych uwalnianych z ziarnistości aktywowanych, znajdujących się w spojówce eozynofili.
W alergii ocznej charakterystycznymi objawami są świąd, obecność w worku spojówkowym lepkiej, śluzowej wydzieliny, obecność brodawek w obrębie spojówki powiekowej powieki górnej, czasami obrzęk spojówek oraz powiek. Nierzadko zapomina się o tym, że również alergiczne zapalenie brzegów powiek, powodując zapalenie gruczołów Meiboma, wywołuje zaburzenia warstwy lipidowej filmu łzowego, co prowadzi do zaburzeń stabilności filmu łzowego.
Przewlekłe zapalenie alergiczne może doprowadzić do uszkodzenia komórek kubkowych spojówki i spowodować powstanie zespołu suchego oka. Z kolei zmniejszona ilość i jakość łez zwiększa ilość alergenów na powierzchni oka, zmniejsza ich usuwanie poprzez drogi łzowe oraz nasila proces zapalny. Czasami nie można dokonać rozgraniczenia między suchym okiem a zapaleniem alergicznym spojówek, ale pewne jest, że oba schorzenia powodują zapalenie, a jedno z nich prowadzi do zaostrzenia drugiego.
Leki ogólne i miejscowe stosowane w leczeniu różnych postaci alergii mogą również powodować objawy niedoboru łez, które mogą ustąpić po zakończeniu terapii.
W leczeniu suchego oka, podobnie jak zapalenia alergicznego powierzchni oka, zaleca się, jeśli to możliwe, leczenie przyczynowe. Rekomendowane jest usunięcie z otoczenia lub unikanie czynników zewnętrznych mogących nasilać objawy. Rzadko jednak jesteśmy w stanie zastosować skuteczne leczenie przyczynowe. Najczęściej wdrażana terapia zespołu suchego oka, czyli preparaty sztucznych łez, jest leczeniem objawowym, usuwającym dolegliwości, ale wymagającym ciągłego stosowania. Te same preparaty powinny być w sposób przewlekły aplikowane, obok miejscowego leczenia preparatami przeciwhistaminowymi lub o podwójnym działaniu, w leczeniu zapalenia alergicznego oczu.
Idealny preparat sztucznych łez to roztwór izotoniczny o osmolarności ok. 300 mOsm/l, pH 6,5–7,5 oraz składzie jonowym i lepkości jak naturalnych łez, o działaniu mukomimetycznym, niezawierający konserwantów lub konserwowany związkami niewykazującymi działań toksycznych.

Piśmiennictwo
U autora.