Safety of performing nasal allergen challenge, its significance for the main disease, complications, actions

Wprowadzenie
Donosowa próba prowokacyjna z alergenem jest uważana za metodę stosunkowo bezpieczną. Potwierdzają to badania wielu autorów [1–8]. Nawet w trakcie wykonywania testu z alergenami powszechnie uważanymi za niebezpieczne, takimi jak lateks, nie stwierdza się istotnych działań niepożądanych [9].
Najistotniejszymi elementami bezpieczeństwa w trakcie badania są stosowanie opracowanych procedur oraz uwzględnienie bezwzględnych przeciwwskazań do jego wykonania ze względu na ryzyko wystąpienia wstrząsu anafilaktycznego oraz skurczu oskrzeli [10–12]. Badanie każdorazowo powinno być wykonywane przez wyspecjalizowany personel medyczny dysponujący sprzętem do ne­bulizacji oskrzeli oraz zestawem przeciwwstrząsowym [13].


Powikłania – działania niepożądane
Chory powinien wyrazić zgodę na badanie. Przed jej uzyskaniem i wykonaniem próby należy poinformować pacjenta o możliwości wystąpienia objawów choroby alergicznej, z powodu której badanie jest wykonywane (objawy miejscowe), takich jak: salwy kichania, świąd, uczucie niedrożności i wyciek śluzowo-surowiczej wydzieliny z nosa [11]. Objawy dotyczące błony śluzowej nosa pojawiające się po prowokacji donosowej ustępują samoistnie w ciągu kilkunastu minut po zakończeniu badania [14]. W przypadku silnych i dokuczliwych dolegliwości należy podać leki przeciwhistaminowe oraz obkurczające błonę śluzową nosa.
Należy także poinformować pacjenta o możliwości wystąpienia objawów miejscowych w innych niż poddane badaniu narządach (objawy miejscowe odległe). Transport alergenu mechanizmem śluzowo-rzęskowym w głąb jamy nosowo-gardłowej w kierunku trąbki Eustachiusza i gardła może prowadzić do świądu i obrzęku części nosowej gardła lub dyskomfortu i dysfunkcji ucha środkowego [11, 12]. Podanie alergenu w przewodzie nosowym środkowym niesie ze sobą możliwość wystąpienia zapalenia zatok [11, 12, 15]. Opisywano także pojawienie się po prowokacji objawów zapalenia spojówek [12]. Jedną z najbardziej niebezpiecznych sytuacji jest pojawienie się objawów ogólnych. Działania niepożądane o znacznie większym nasileniu mogą wystąpić w sytuacji przypadkowego dostania się alergenu do krtani, co powoduje kaszel, podrażnienie, obrzęk lub nawet penetrację do drzewa oskrzelowego prowadzącą do nieoczekiwanego bronchospazmu [11, 12, 14]. Aktualne badania Pelikana z 2009 r. potwierdzają też wtórną reakcję astmatyczną na prowokację alergenem błony śluzowej nosa u chorych na astmę oskrzelową u 71% osób poddanych prowokacji [16]. Wystąpienie bronchospazmu wymaga inhalacji -mimetyku za pomocą dozownika MDI lub nebulizatora, tlenu, glikokortykosteroiów i.v., leków przeciwhistaminowych i.v. Może także wystąpić uogólniona reakcja anafilaktyczna (pokrzywka lub wstrząs anafilaktyczny) [17]. Wstrząs anafilaktyczny może się rozwinąć w ciągu kilku sekund lub minut po podaniu alergenu. Typowymi objawami zwiastunowymi są: świąd i uczucie gorąca w obrębie języka, pod językiem, w gardle oraz świąd powierzchni dłoni i stóp. Choremu w takiej sytuacji należy wdrożyć pełne leczenie wstrząsu (adrenalina, leki przeciwhistaminowe, glikokortykosteroidy). Postępowanie w razie pojawienia się działań niepożądanych w trakcie wykonywania donosowych prób prowokacyjnych (DPP) przedstawiono w tabeli 1.
Kupczyk i Kuna podają, że częstość wystąpienia uogólnionych działań niepożądanych w trakcie wykonywania DPP wynosi jeden na kilkaset przeprowadzonych badań [14]. Po pojawieniu się reakcji miejscowych pacjentów należy obserwować do czasu ustąpienia objawów i pouczyć o możliwości powtórnego ich pojawienia się po kilku godzinach od badania. Objawy ogólne wymagają leczenia w warunkach szpitalnych.


Piśmiennictwo  
1. Andersson M, Greiff L, Svensson C, Persson C. Various methods for testing nasal responses in vivo: a critical review. Acta Otolaryngol 1995; 115: 705-13.  
2. Baki A, Ucar B. Diagnostic value of the nasal provocation test with Dermatophagoides pteronyssinus in childhood asthma. Allergy 1995; 50: 751-4.  
3. Bonay M, Neukirch C, Grandsaigne M, et al. Changes in airway inflamation following nasal allergic challenge in patients with seasonal rhinitis. Allergy 2006; 61: 111-8.  
4. Braga CR, Rizzo MC, Naspitz CK, Sole D. Nasal provocation test (NPT) with isolated and associated Dermatophagoides pteronyssinus (Dp) and endotoxin lipopolysaccharide (LPS) in children with allergic rhinitis (AR) and nonallergic controls. J Investig Allergol Clin Immunol 2004; 14: 142-8.  
5. Fernandes FR, Sole D, Naspitz C, Munoz-Lopez F. Diagnostic value of nasal provocation testing and rhinomanometry in allergic rhinitis. J Investig Allergol Clin Immunol 1996; 6: 184-8.  
6. Gosepath J, Amedee RG, Mann WJ. Nasal provocation testing as an international standard for evaluation of allergic and nonallergic rhinitis. Laryngoscope 2005; 115: 512-6.  
7. Modrzyński M, Zawisza E. Specific nasal provocation tests in patients hypersensitive to mould allergens. Med Sci Monit 2005; 11: CR44-8.  
8. Tsai JJ, Ho CY, Wang SR. Relationship between nasal resistance and airway hyperreactivity following nasal provocation with Dermatophagoides pteronyssinus in allergic rhinitis. Int Arch Allergy Immunol 1995; 106: 286-90.  
9. Pałczyński C, Walusiak J, Ruta U, Górski P. Nasal provocation test in the diagnosis of natural rubber latex allergy. Allergy 2000; 55: 34-41.
10. Ferreira MB, Carlos AG. Influence of nasal provocation on FEV1/PEF of asthmatic patients with or without rhinitis. Allerg Immunol (Paris) 1999; 31: 134-8.
11. Litvyakova LI, Baraniuk JN. Nasal provocation testing: a review. Ann Allergy Asthma Immunol 2001; 86: 355-65.
12. Mellilo G, Bonini S, Cocco G, et al. Provocation tests with allergens. Allergy 1997; 52: 5-35.
13. Samoliński B, Gotlib T. Swoiste donosowe testy prowokacyjne w rozpoznawaniu alergii. Pol Merkuriusz Lek 2003; 84: 548-52.
14. Kupczyk M, Kuna P. Prowokacja donosowa alergenem swoistym w diagnostyce chorób alergicznych. Terapia 2005; 4: 18-21.
15. Baroody FM, Mucha SM, de Tineo M, Naclerio RM. Nasal challenge with allergen leads to maxillary sinus inflamation. J Allergy Clin Immunol 2008; 121: 1126-32.
16. Pelikan Z. Asthmatic response induced by nasal challenge with allergen. Int Arch Allergy Immunol 2009; 148: 330-8.
17. Ulotka informacyjna zawierająca informacje dotyczące testów prowokacyjnych firmy Allergopharma 2002.
18. Kruszewski J. Leczenie wstrząsu anafilaktycznego. W: Anafilaksja. Kruszewski J (red.). Drukarnia Narodowa, Warszawa 2009; 57-61.
19. Światowa strategia rozpoznawania, leczenia i prewencji astmy. Aktualizacja 2006. Medycyna Praktyczna 2007; 1: 81-7.