Assessment of the knowledge of patients with cholecystolithiasis in the terms of perioperative management

Wstęp

Kamica żółciowa należy do najczęstszych chorób przewodu pokarmowego leczonych chirurgicznie. Dane epidemiologiczne wskazują, iż schorzenie dotyczy około 10–20% ogółu populacji osób dorosłych na świecie. W Polsce na kamicę żółciową zapada około 20% społeczeństwa, przy czym czterokrotnie częściej choroba występuje u kobiet niż mężczyzn. Zachorowalność wzrasta z wiekiem i dotyczy przede wszystkim osób po 40. r.ż. Istotą schorzenia jest tworzenie się i gromadzenie złogów w pęcherzyku żółciowym oraz, rzadko, w drogach żółciowych. Wśród czynników ryzyka wymienia się m.in. wiek, płeć, czynniki genetyczne, przyjmowanie estrogenów, cukrzycę, ciążę, otyłość, hipertriglicerydemię, wahania masy ciała. W obrazie klinicznym najbardziej charakterystycznym symptomem jest napad kolki żółciowej. Ból pojawia się nagle i zlokalizowany jest w nadbrzuszu lub w prawym podżebrzu, promieniuje do pleców oraz prawego stawu barkowego. Napadowi kolki mogą również towarzyszyć nudności, wymioty, wzdęcia brzucha, zaparcia, bladość powłok skórnych oraz zwiększona potliwość. Rozpoznanie schorzenia opiera się na badaniu podmiotowym, przedmiotowym oraz ultrasonografii jamy brzusznej, której czułość diagnostyczna wynosi 95%. Bezobjawowa kamica nie wymaga interwencji chirurgicznej. Nawracające napady kolki żółciowej mogą prowadzić do wystąpienia wielu groźnych powikłań: zapalenia pęcherzyka żółciowego i dróg żółciowych, perforacji narządu oraz ostrego zapalenia trzustki. Podstawową metodą leczenia kamicy żółciowej jest i usunięcie pęcherzyka żółciowego. Od 1987 r. laparoskopową cholecystektomię uważa się za złoty standard postępowania w odniesieniu do tej grupy chorych [1–6].
Postęp w dziedzinie chirurgii oraz wprowadzanie coraz to nowocześniejszych technik i procedur operacyjnych warunkuje konieczność rozwoju wysokiej jakości opieki pielęgniarskiej nad chorym. Wszyscy członkowie zespołu terapeutycznego: chirurg, pielęgniarka, anestezjolog, rehabilitant, odgrywają bardzo ważną rolę na każdym etapie leczenia i hospitalizacji pacjenta. Pielęgniarka aktywnie uczestniczy w usunąć fizycznym i psychicznym przygotowaniu chorego do zabiegu, wdraża działania profilaktyczne zapobiegające powikłaniom pooperacyjnym, przygotowuje pacjenta/jego rodzinę do samoopieki, uczy racjonalnego stylu życia po powrocie do środowiska domowego. Działania edukacyjne stanowią istotny element opieki, szczególnie w okresie przedoperacyjnym, kiedy przygotowujemy pacjenta do:
– prawidłowego wykonywania zabiegów profilaktycznych: ćwiczeń oddechowych, ćwiczeń kończyn dolnych w ramach profilaktyki przeciwzakrzepowej,
– wprowadzania zaleceń dietetycznych,
– pielęgnowania rany pooperacyjnej.
Warto podkreślić, iż skuteczność tych działań zależy od wielu czynników: wieku pacjenta, jego poziomu wykształcenia, aktualnego stanu klinicznego, stopnia natężenia dolegliwości bólowych, sytuacji rodzinnej, zawodowej itp. Niestety, w zespole terapeutycznym dość często obserwujemy zjawisko koncentrowania się na zadaniach wynikających przede wszystkim z funkcji terapeutycznej, a niedoceniania znaczenia działań wychowawczych, profilaktycznych, prozdrowotnych. Konsekwencjami takiego postępowania w opiece okołooperacyjnej może być niski stopień zaangażowania pacjenta w działania w zakresie samoopieki i samopielęgnacji. Analiza i ocena stopnia przygotowania chorego do aktywnego udziału w opiece stanowi niezwykle interesujący aspekt holistycznego podejścia do leczenia oraz zwraca uwagę na znaczenie tej problematyki we współczesnej medycynie oraz pielęgniarstwie [1, 5, 7, 8]. Celem pracy była ocena poziomu wiedzy pacjentów z kamicą pęcherzyka żółciowego w zakresie postępowania okołooperacyjnego.

Materiał i metody

Badanie zostało przeprowadzane wśród 100 pacjentów poddanych zabiegowi cholecystektomii hospitalizowanych na oddziale chirurgicznym Samodzielnego Publicznego Zespołu Opieki Zdrowotnej w Kościanie od 15 października 2018 r. do 30 maja 2019 r. W celu przeprowadzenia badań wykorzystano samodzielnie opracowany kwestionariusz ankiety składający się z 22 pytań, pozwalających na ocenę znajomości przez pacjentów najistotniejszych aspektów postępowania okołooperacyjnego w cholecystektomii. Pytania dotyczyły zaleceń żywieniowych, negatywnego wpływu nikotyny na ryzyko występowania powikłań płucnych, celowości stosowania kompresjoterapii oraz profilaktyki przeciwzakrzepowej, zasad przygotowania pola operacyjnego, znajomości objawów świadczących o powikłaniach pooperacyjnych, przyjmowania leków przed operacją. Ankietowane osoby mogły uzyskać za udzielone odpowiedzi łącznie od 0–16 pkt. Przyjęto następujące kryterium oceny wiedzy respondentów:
– niewystarczająca: 0–8 pkt,
– dostateczna: 9–11 pkt,
– dobra: 12–14 pkt,
– bardzo dobra: 15–16 pkt.
Do analizy statystycznej zgromadzonego materiału wykorzystano: test U Manna-Whitneya, test Kruskala-Wallisa oraz test istotności współczynnika korelacji rang Spearmana. Za istotną statystycznie przyjęto wartość p < 0,05.

Wyniki badań

W badanej populacji 100 pacjentów (50 kobiet i 50 mężczyzn) z rozpoznaną kamicą pęcherzyka żółciowego, u których wykonano zabieg cholecystektomii, największą grupę stanowiły osoby w wieku 41–50 lat – 42% badanych. Pozostali respondenci to osoby w wieku 31–40 lat – 29%, badani w przedziale wieku 51–60 lat stanowili 13%, pacjenci powyżej 60 lat to 12% ankietowanych, najmniejszą grupę stanowiły osoby do 30. r.ż. – 4%. Większość badanych pozostawała w związku małżeńskim – 71%, 20% respondentów to osoby stanu wolnego, natomiast 9% badanych było wdowami lub wdowcami. Mieszkańcy miast stanowili 68% osób, z kolei mieszkańcy wsi to 32% pacjentów. Wykształcenie wyższe posiadało 40% badanych, wykształcenie średnie miało 24% pacjentów, wykształcenie zawodowe posiadało 26% ankietowanych, natomiast 10% osób deklarowało wykształcenie podstawowe. Zdecydowana większość pacjentów to osoby pracujące – 82% badanych, 18% ankietowanych to osoby nieczynne zawodowo.
Metodę laparoskopowej cholecystektomii zastosowano u 76% pacjentów, zabieg metodą tradycyjną wykonano u 24% ankietowanych. W większości ankietowani mieszkali wspólnie z rodziną – 76% osób, 24% respondentów to osoby samotne. Obecność przewlekłych chorób współistniejących zgłaszało 52% badanych, do najczęstszych schorzeń należały: nadciśnienie tętnicze – 24%, cukrzyca – 22%, oraz astma oskrzelowa – 14%. W badanej grupie pacjentów u 69% osób nie wykonano żadnego zabiegu chirurgicznego, 23% potwierdziło przebyty zabieg chirurgiczny (najczęściej usunięcie wyrostka robaczkowego). Poddając analizie poziom sprawności ruchowej oraz wydolność badanej grupy, wszyscy pacjenci – 100%, wskazywali na pełną samodzielność w zakresie poruszania się, wykonywania czynności dnia codziennego oraz prowadzenia gospodarstwa domowego.
Na pytanie dotyczące znajomości przez pacjentów objawów klinicznych, których wystąpienie skłoni ich do skontaktowania się z lekarzem, uzyskano 495 odpowiedzi (respondenci podawali od 1 do 6 objawów). Najwięcej osób wiedziało o takich symptomach, jak cechy zakażenia rany – 93%, gorączka – 90%, uporczywe bóle brzucha – 81%. Wszystkie wymienione w pytaniu objawy wybrało 75% pacjentów (ryc. 1). Samoocena badanej grupy pacjentów na temat stopnia posiadanej wiedzy dotyczącej postępowania przed i po zabiegu chirurgicznym została zweryfikowana w pytaniu: Czy uważa Pani/Pan, że wiedza w zakresie postępowania przedoperacyjnego i pooperacyjnego, którą Pani/Pan posiada jest wystarczająca? Uzyskane wyniki potwierdziły, iż 63% osób ocenia swoją wiedzę jako wystarczającą, 37% respondentów uznało, że jest ona niewystarczająca.
Następne pytanie dotyczyło źródeł pozyskiwania przez respondentów informacji na temat postępowania okołooperacyjnego. Odpowiedzi wskazały, iż najczęstszym źródłem informacji byli pracownicy ochrony zdrowia: pielęgniarki – 100% badanych, lekarze chirurdzy – 73% osób, lekarze anestezjolodzy – 53% osób. Analizując problem nikotynizmu oraz skalę jego występowania w badanej grupie, ujawniono, iż większość – 68%, to osoby deklarujące niepalenie, 32% ankietowanych przyznało, że pali papierosy. Na pytanie: Czy przed operacją zaprzestała Pani/zaprzestał Pan na kilka dni palenia papierosów bądź zmniejszyła ich liczbę?, zdecydowana większość badanych odpowiedziała, że nie podjęła takich działań – 26% respondentów. Pozostali pacjenci zmniejszyli liczbę wypalanych papierosów lub przestali palić – 6% ankietowanych. Pozytywny jest fakt, iż poziom wiedzy chorych w zakresie problematyki nikotynizmu był w większości zadowalający. Na pytanie: Czy według Pani/Pana palenie papierosów zwiększa ryzyko oddechowych powikłań pooperacyjnych?, 75% pacjentów udzieliło prawidłowej odpowiedzi, 25% respondentów nie posiadało wiedzy na ten temat.
Na pytanie: Czy zdaniem Pani/Pana w okresie okołooperacyjnym należy przyjmować zlecone na stałe przez lekarza leki?, prawidłowe odpowiedzi, tj. Nie – leki przeciwkrzepliwe oraz Nie – leki przeciwpłytkowe, wskazało tylko 17% osób, 39% ankietowanych wybrało odpowiedź nieprawidłową, iż wszystkie dotychczas przyjmowane leki wymagają odstawienia. Odpowiadając na pytanie: W jakim celu według Pani/Pana przed zabiegiem chirurgicznym wykonuje się bandażowanie kończyn dolnych u osób z żylakami?, zdecydowana większość pacjentów – 82%, znała definicję oraz cel kompresjoterapii, nie znało 6% osób (ryc. 2). Na pytanie: W jakim celu według Pani/Pana podaje się w okresie okołooperacyjnym leki przeciwzakrzepowe?, zdecydowana większość – 88% respondentów, odpowiedziała prawidłowo: W celu zmniejszenia ryzyka zakrzepicy żylnej. Na nieprawidłową odpowiedź wskazało 4% respondentów, 8% badanych nie znało prawidłowej odpowiedzi (ryc. 3).
Odpowiedzi respondentów na pytanie: Czy zna Pani/Pan zasady postępowania żywieniowego przed zabiegiem chirurgicznym usunięcia pęcherzyka żółciowego?, potwierdziły, iż zdecydowana większość badanej grupy – 84%, odpowiedziała prawidłowo: Nie wolno spożywać pokarmów stałych na 12 godzin przed operacją oraz przyjmować płynów na 6 godzin przed zabiegiem. Nieprawidłowej odpowiedzi: Nie wolno spożywać pokarmów stałych oraz płynów na min. 12 godzin przed operacją, udzieliło 13% ankietowanych. Na pytanie: Czy wie Pani/Pan, na czym polega przygotowanie pola operacyjnego do zabiegu?, 75% pacjentów wybrało odpowiedź prawidłową: Należy dokładnie ogolić pole operacyjne najlepiej na kilka minut przed zaplanowanym zabiegiem, 19% osób wskazało nieprawidłową odpowiedź: Należy dokładnie ogolić pole operacyjne dzień przed planowanym zabiegiem, 6% ankietowanych nie znało odpowiedzi. Kolejny aspekt ankiety dotyczył pytania: W jakim celu według Pani/Pana przed operacją należy wykonać kąpiel całego ciała, najlepiej z użyciem specjalnego detergentu?, badani w większości – 96% respondentów, wybrali prawidłową odpowiedź: W celu zmniejszenia ryzyka zakażenia rany pooperacyjnej. Rolę i znaczenie wczesnej pionizacji chorego po zabiegu chirurgicznym znało 57% ankietowanych – wybrali oni odpowiedź: Zmniejsza ryzyko wystąpienia powikłań zakrzepowo-zatorowych oraz powikłań płucnych. Nieprawidłowe odpowiedzi wskazało 35% respondentów: Poprawia samopoczucie pacjenta i umożliwia samodzielne korzystanie z toalety, 8% badanych nie znało prawidłowej odpowiedzi. Stopień przygotowania pacjentów w zakresie wczesnego rozpoznania problemów zdrowotnych w okresie pooperacyjnym był zadowalający. Na pytanie: Czy wie Pani/Pan jakie ewentualne dolegliwości i problemy mogą wystąpić bezpośrednio po zabiegu chirurgicznym?, 80% ankietowanych wskazało różne wymienione prawidłowe odpowiedzi, wszystkie problemy zaznaczyło 52% osób (ryc. 4). Odpowiedzi na pytanie: Czy zna Pani/Pan zasady postępowania żywieniowego po cholecystektomii?, wykazały, iż 77% badanych znało zasady diety lekkostrawnej i wybierało prawidłową odpowiedź, 23% ankietowanych zaznaczyło odpowiedź nieprawidłową, wskazując na produkty przeciwwskazane w diecie, np. czosnek, cebulę, fasolę, podroby, słodycze. Informacja zwrotna badanych odpowiadających na pytanie: Czy zna Pani/Pan zasady postępowania z raną pooperacyjną?, potwierdziła, że 89% respondentów zna prawidłową odpowiedź: Należy codziennie kontrolować ranę pod kątem cech zakażenia, takich jak: zaczerwienienie, ból, obrzęk, wydzielina ropna z rany; kolejno aplikować na ranę środek antyseptyczny i na oczyszczoną ranę założyć jałowy opatrunek z zachowaniem zasad czystości. Nieprawidłowe odpowiedzi wskazało 7% osób, pozostałe osoby nie znały zasad postępowania z raną pooperacyjną – 4% pacjentów.
Podsumowując poziom ogólnej wiedzy pacjentów w zakresie znajomości zasad postępowania okołooperacyjnego, wykazano, iż bardzo dobrą wiedzę posiadało 16% pacjentów – uzyskali więcej niż 14 pkt, dobry poziom wiedzy reprezentowało 36% osób – uzyskały od 12 do 14 pkt, a wiedzę dostateczną – 33% ankietowanych – uzyskały od 9 do 11 pkt. Wiedzę niewystarczającą posiadało 15% respondentów w w/w zakresie – uzyskali mniej niż 9 pkt. Zakres wiedzy pacjentów mieścił się między 3 a 6 pkt, średnia wiedzy respondentów wyniosła 11,4 ± 3,1 pkt. Połowa osób uzyskała nie więcej niż 12 pkt, a połowa osób – nie mniej niż 12 pkt. Poziom wiedzy pacjentów na temat postępowania okołooperacyjnego w kamicy pęcherzyka żółciowego był ponadprzeciętny (ryc. 5). Uzyskane w badaniu wyniki potwierdziły, iż u pacjentów mieszkających w mieście średnia i mediana wiedzy na temat postępowania okołooperacyjnego była wyższa niż u mieszkańców wsi: p = 0,0047 (tab. 1). Analiza statystyczna wykazała, iż poziom wiedzy pacjentów z wykształceniem wyższym w zakresie postępowania okołooperacyjnego był na wyższym poziomie niż u osób z wykształceniem średnim: p = 0,0011 (tab. 2). Większą wiedzę w badanej grupie posiadali pacjenci z wykształceniem wyższym niż z wykształceniem średnim: p = 0,0007 (tab. 3).
Dokonując analizy zależności pomiędzy poziomem wiedzy pacjentów a ich aktywnością zawodową, ujawniono, iż osoby pracujące posiadały większą wiedzę niż niepracujące: p = 0,0015 (tab. 4). Wyniki badań pokazały, iż czynniki takie, jak wiek, płeć, metoda wykonania operacji usunięcia pęcherzyka żółciowego, występowanie przewlekłych chorób współistniejących oraz wcześniejsze zabiegi chirurgiczne nie wpływały na wyższy poziom wiedzy chorych w zakresie postępowania okołooperacyjnego: p > 0,05.

Dyskusja

Zdrowie jest niewątpliwie jednym z najważniejszych czynników warunkujących prawidłowe funkcjonowanie człowieka we wszystkich sferach: biologicznej, psychicznej, społecznej, duchowej i kulturowej. Pozwala na osiągnięcie samodzielności i niezależności w zaspokajaniu potrzeb życiowych, prowadzenie aktywności zawodowej, prawidłowe pełnienie ról społecznych oraz dobrą jakość życia. Zabieg chirurgiczny dla każdego pacjenta oznacza nową i bardzo trudną sytuację zdrowotną, ponieważ znacząco ogranicza jego zdolności w zakresie samodzielnego funkcjonowania, wyzwala niepokój oraz zagrożenie poczucia bezpieczeństwa. Pomimo iż cholecystektomia należy do najczęściej wykonywanych operacji, a nowoczesne metody leczenia laparoskopowego są bezpieczne i obarczone małym ryzykiem powikłań, u wielu chorych bardzo często nie udaje się wyeliminować napięcia oraz lęku o własne życie [7, 9]. Obecnie na oddziałach chirurgicznych coraz częściej obserwuje się pacjentów z dużą świadomością zdrowotną, którzy chętnie angażują się w przebieg procesu leczenia oraz rekonwalescencji. Opieka okołooperacyjna to szczególny obszar działań i stopień przygotowania pacjenta do samoopieki odgrywa bardzo ważną rolę w prawidłowym przebiegu terapii oraz decyduje o szybszym powrocie chorego do zdrowia. Pacjent prawidłowo przygotowany do aktywnego udziału w procedurach okołooperacyjnych może uniknąć wielu powikłań, efektywniej regenerować utracone w wyniku operacji rezerwy fizyczne organizmu oraz zmniejszać negatywne konsekwencje urazu spowodowane interwencją chirurgiczną. Podejmowane przez personel pielęgniarski oraz innych członków zespołu terapeutycznego działania edukacyjne i wychowawcze nabierają szczególnego znaczenia w opiece nad pacjentem na kolejnych etapach procesu hospitalizacji [10].
Franek i wsp. wskazują, iż przemiany, które dokonały się w ostatnich latach w zakresie pełnionej przez pielęgniarkę roli zawodowej, przyczyniają się do większej autonomii, samodzielności oraz profesjonalizmu w podejmowanych przez nią działaniach. Zmiany te mają również wpływ na poszerzenie zakresu zadań wynikających z funkcji wychowawczej pielęgniarki oraz pełnioną przez nią rolę edukatora zdrowia. Zadania w tym obszarze winny obejmować m.in. ocenę kompetencji odbiorcy w zakresie zachowania i/lub przywracania zdrowia, przygotowywania i dostarczania niezbędnych informacji, organizowania i realizacji procesu edukacji zdrowotnej oraz oceniania skuteczności wdrożonych interwencji [11]. Badania przeprowadzone przez Kunecką i wsp. wśród pacjentów objętych opieką nefrologiczną potwierdzają, iż pielęgniarki/pielęgniarze mają znaczący autorytet jako edukatorzy, co w istotny sposób wpływa na wyższy poziom satysfakcji ze sprawowanej nad nimi opieki. Warto zauważyć, iż pielęgniarki coraz większą wagę przywiązują do przygotowywania chorego i jego rodziny do samoopieki [12].
Weryfikacja i analiza problematyki dotyczącej poziomu wiedzy pacjentów na temat postępowania przed i po zabiegu chirurgicznym winna stać się przedmiotem zainteresowań przedstawicieli różnych zawodów medycznych: pielęgniarek, lekarzy, psychologów, dietetyków, rehabilitantów. Powodzenie operacji oraz jej przebieg w dużej mierze zależy od kompleksowego przygotowania fizycznego i psychicznego pacjenta. Wysokie natężenie lęku u chorego potęguje przede wszystkim niewiedza i wynikające z niej obawy o przebieg leczenia oraz jakość dalszego codziennego funkcjonowania. Pacjent czekający na operację postrzega swoją sytuację głównie przez pryzmat cierpienia, bólu oraz wystąpienia potencjalnych powikłań, które uniemożliwią lub utrudnią jego powrót do zdrowia, podjęcie aktywności zawodowej, społecznej oraz osobistej [5, 9, 13]. Wyniki badań własnych wykazały, iż w grupie 100 pacjentów, u których wykonano zabieg cholecystektomii, poziom wiedzy na temat postępowania okołooperacyjnego był ponadprzeciętny. Średnia wiedzy respondentów wyniosła 11,4 ± 3,1 pkt (maks. liczba 16 pkt). Znajomość przez ankietowanych procedur przygotowawczych do cholecystektomii była wystarczająca, m.in.: w zakresie zaleceń dietetycznych, odstawienia przed operacją przyjmowania określonych leków, stosowania kompresjoterapii i postępowania z raną pooperacyjną. Respondenci znali najistotniejsze niepokojące objawy możliwych powikłań pooperacyjnych. Największe braki w wiedzy pacjentów dotyczyły wczesnej aktywności po zabiegu oraz zasad prawidłowego odżywiania się.
Skuteczność i dobre efekty edukacyjne w badanej grupie chorych mogły być uwarunkowane takimi czynnikami, jak wiek pacjentów (większość chorych poddanych zabiegowi chirurgicznemu to osoby w przedziale wieku 30–60 lat – 88%), pełna sprawność ruchowa oraz samodzielność. Badania wykazały, iż osoby z wykształceniem wyższym posiadały większą wiedzę niż osoby z wykształceniem średnim (p = 0,0007). Badani mieszkający w mieście prezentowali większą znajomość procedur okołooperacyjnych niż mieszkańcy wsi (p = 0,0047). Z kolei osoby czynne zawodowo posiadały wyższy poziom wiedzy niż osoby nieaktywne (p = 0,0015). Rozpoznany u ankietowanych ponadprzeciętny poziom wiedzy może wynikać m.in. z faktu uzyskiwania przez pacjentów informacji na temat zasad postępowania okołooperacyjnego od pielęgniarek i lekarzy. Wyniki badań nie potwierdziły istotnego wpływu zabiegu chirurgicznego na wyższy poziom wiedzy ankietowanych (dla 23% badanych była to kolejna operacja). Warto podkreślić, iż nadal istnieje potrzeba wdrażania przez personel medyczny efektywniejszych działań edukacyjnych oraz rozpoznawania deficytów w tym zakresie.
Badanie Sanaa i wsp. poddające ocenie ogólny poziom wiedzy pacjentów, u których wykonano zabieg cholecystektomii, potwierdziło odmienne wyniki w w/w zakresie, gdyż większość respondentów prezentowała niski poziom wiedzy. Dodatkowo uzyskane wyniki potwierdziły statystycznie istotną korelację między poziomem wiedzy pacjentów a ich wiekiem, wykształceniem, źródłem informacji [14]. Analiza samooceny poziomu posiadanej przez pacjentów wiedzy na temat postępowania okołooperacyjnego wykazała, iż większość respondentów – 63% potwierdziło, iż ma wystarczającą wiedzę w tym zakresie, 37% badanych oceniło ją jako niewystarczającą.
Badania Książek i wsp. przeprowadzone wśród 150 pacjentów przygotowywanych do planowanej operacji wskazują, iż 77 (53%) badanych uznało swoją wiedzę jako dobrą, 22 (15%) osoby oceniły ją w stopniu bardzo dobrym. Respondenci oczekują od personelu medycznego informacji dotyczących przygotowania do badań diagnostycznych, zabiegu chirurgicznego, ewentualnych powikłań w okresie pooperacyjnym [13]. Pyłko i wsp. poddając analizie problem nikotynizmu oraz jego wpływ na występowanie powikłań płucnych w grupie 130 pacjentów hospitalizowanych na oddziale chirurgicznym (66,2% czynnych palaczy), wskazali, iż częstość występowania powikłań oddechowych w badanej populacji zwiększała się wraz ze wzrostem narażenia na dym tytoniowy (powikłania wystąpiły u 60% byłych palaczy i 62,8% palących obecnie). W badanej grupie chorych 33,7% respondentów nie miało wiedzy i świadomości na temat negatywnych skutków nikotynizmu [15]. W badaniach własnych 68% respondentów stanowiły osoby niepalące, 32% to osoby palące papierosy. Czynni palacze w większości (26%) przed zabiegiem chirurgicznym nie zaprzestali palenia oraz nie zmniejszyli liczby wypalanych papierosów. Wyniki uzyskane w badaniu własnym potwierdziły, iż źródłem informacji dotyczącej postępowania okołooperacyjnego najczęściej były pielęgniarki, następnie kolejno lekarze chirurdzy i lekarze anestezjolodzy. Odmienne wyniki badań uzyskali Girzelska i wsp. Przebadali oni pacjentów oddziału chirurgii ogólnej i urazowej. W opinii respondentów głównym źródłem wiedzy o zdrowiu jest lekarz (74%) oraz pielęgniarka (27%) [7].
Minasiewicz i wsp. w badaniach przeprowadzonych wśród pacjentów oddziału chirurgicznego, u których wykonano zabieg cholecystektomii metodą laparoskopową podają, że osoby te szybciej odzyskały sprawność i wydolność, niż chorzy operowani metodą tradycyjną [16]. Badania własne wykazały, iż 76% badanych pacjentów miało wykonaną operację usunięcia pęcherzyka żółciowego metodą laparoskopową, natomiast 24% osób metodą tradycyjną. Doniesienia naukowe dotyczące zalet laparoskopowej cholecystektomii podają, iż zabieg jest mniej obciążający dla chorego, wiąże się z krótszym czasem hospitalizacji pacjenta oraz zmniejszonym ryzykiem wystąpienia powikłań pooperacyjnych [2, 4]. Grochans i wsp. przeprowadzając badania na oddziale chirurgicznym w grupie 140 pacjentów przyjętych do planowego zabiegu chirurgicznego podkreśłają, iż potrzeba wsparcia emocjonalnego ma związek z nieustannie zwiększającą się świadomością zdrowotną chorych oraz wzrostem ich wymagań i oczekiwań w stosunku do personelu medycznego [17].

Wnioski

Większość pacjentów oceniło swoją wiedzę w zakresie postępowania okołooperacyjnego jako wystarczającą. Ogólny poziom wiedzy badanych na temat postępowania okołooperacyjnego był ponadprzeciętny. Mieszkańcy wsi oraz osoby nieaktywne zawodowo posiadały znacznie mniejszą wiedzę niż pacjenci mieszkający w mieście i pracujący.
Pacjenci z wykształceniem wyższym miały znacznie większą wiedzę niż osoby z wykształceniem średnim. Rozpoznanie potrzeb edukacyjnych pacjentów w okresie okołooperacyjnym warunkuje ich prawidłowe przygotowanie do samodzielnej opieki i pielęgnacji. Autorki deklarują brak konfliktu interesów.

Piśmiennictwo