Jakość życia pacjentów z wyłonioną stomią jelitową

Wstęp

W starciu z rozpoznaniem choroby nowotworowej, poza problemami funkcji somatycznych, pacjentowi towarzyszą różne, często ekstremalne stany emocjonalne [1]. Utrata fizjologicznego odbytu jest porównywana przez pacjentów do takich stanów, jak strata bliskiej osoby. Brak możliwości kontrolowania wypróżnień wywołuje w chorym silny lęk przed zanieczyszczaniem, często ze współtowarzyszącym poczuciem winy oraz wstydem. Obawy dotyczą trudności związanych z pielęgnacją stomii, możliwości kontaktów rodzinnych, jak również cierpienia fizycznego [2]. Czas adaptacji pacjenta ze stomią może trwać różnie długo. Okres ten jest uzależniony od stanu fizycznego oraz psychicznego pacjenta. Osoby po tego rodzaju operacji gorzej opisują własną atrakcyjność, aktywność społeczną, możliwości zawodowe, intelektualne i swobodne funkcjonowanie w wielu aspektach życia. Rozwiązaniem trudnej sytuacji chorego z wyłonioną stomią, który opuszcza oddział, jest szeroko interpretowana rehabilitacja [3, 4]. Ważną pozycję w procesie leczenia zajmuje stopień zaangażowania rodziny i personelu medycznego [1]. Celem pracy była ocena jakości życia pacjentów z wyłonioną stomią jelitową.

Materiał i metody

W badaniu wzięło udział 100 pacjentów (36 kobiet i 64 mężczyzn) w przedziale wiekowym od 31 do 70 lat po zabiegach wyłonienia stomii jelitowej w różnym czasie. Jako narzędzie badawcze wykorzystano ankietę sporządzoną na podstawie skróconej wersji kwestionariusza ankiety WHOQOL-BREF. Badanie przeprowadzono w Szpitalu Onkologicznym Magodent sp. z o.o. w Warszawie w 2018 r. Włączono do niego pacjentów będących po zabiegu wyłonienia stomii od 0,5 miesiąca do ponad 4 lat.
Analizę statystyczną różnic w tabelach wielodzielczych cech jakościowych wykonano testem 2 Pearsona (test 2 niezależności). Ze względu na charakter zmiennych współwystępujących i wyjaśnianych (zmienne porządkowe) do zbadania związków wykorzystano nieparametryczną korelację rang Spearmana. Dla wszystkich analiz przyjęto maksymalny dopuszczalny błąd I rodzaju  = 0,05, natomiast za statystycznie istotne uznano p ≤ 0,05. Na przeprowadzenie badań uzyskano zgodę Komisji Bioetycznej przy Warszawskim Uniwersytecie Medycznym.

Wynik

Większość badanych stanowili mężczyźni – 64%, kobiety – 36%. Połowa badanych (57%) była w wieku od 61 do 70 lat, natomiast 22% – w wieku od 51 do 60 lat. Wśród badanych znajdowały się również osoby w wieku od 41 do 50 lat (16%) i osoby w wieku od 31 do 40 lat (5%). Zdecydowana większość badanych była w związkach – 79%. Osoby w stanie wolnym stanowiły 12%, a owdowiałe – 9% respondentów. Ponad połowa badanych (54%) była na emeryturze, a 38% osób było aktywnych zawodowo. Osoby bezrobotne stanowiły 8% badanych. Zdecydowana większość badanych mieszkała z rodziną – 87%. Osoby mieszkające samotnie stanowiły 13% badanych.
U zdecydowanej większości badanych osób wykonano stomię na jelicie grubym (kolostomia) – 95%. Osoby po stomii na jelicie cienkim (ileostomia) stanowiły zaledwie 5% badanych. Wśród badanych 31% osób miało wyłonioną stomię do 0,5 roku wcześniej, taki sam odsetek osób (po 20%) – od 2 do 3 lat wcześniej oraz ponad 4 lata wcześniej, 17% osób – od 0,5 roku do 1 roku wcześniej, natomiast 12% osób – od 1 roku do 2 lat wcześniej (tab. 1).
Wykonano analizy w celu sprawdzenia, czy osoby, u których zabieg chirurgiczny przeprowadzono w odmiennym czasie, różniły się między sobą pod względem odczuć i samopoczucia po wytworzeniu stomii. Nie wykazano istotnych statystycznie różnic między grupami w zakresie badanych zmiennych (p > 0,050). Szczegółowe wyniki przedstawiono w tabelach 2 i 3.
Dokonano także oceny w zakresie zdolności do wykonywania codziennych obowiązków po wyłonieniu stomii jelitowej. Osoby, u których operację wykonano do 0,5 roku wcześniej oraz od 0,5 roku do 1 roku wcześ­niej, częściej oceniały swoją zdolność do wykonywania takich czynności, jak sprzątanie, mycie, przygotowywanie posiłków i załatwianie spraw urzędowych, jako gorszą niż przed leczeniem w porównaniu z osobami, u których zabieg wykonano 1–2 lata wcześniej, 2–3 lata wcześniej oraz ponad 4 lata wcześniej. Wykazano istotne statystycznie różnice między grupami w zakresie badanej zmiennej: 2 (8, N = 100) = 63,15; p < 0,001 (ryc. 1).
Dokonano również oceny aktualnego samopoczucia u osób, u których operację wykonano w odmiennym czasie. Istotne statystycznie różnice wykazano w zakresie pogodzenia z obecnym stanem, bezradności, żalu, lęku oraz poczucia krzywdy. Im dłuższy czas upłynął od wykonania zabiegu wyłonienia stomii, tym badane osoby były spokojniejsze i czuły się w mniejszym stopniu bezradne, natomiast im mniej czasu upłynęło od wykonania operacji, tym większe było wśród badanych poczucie żalu i lęku. Szczegółowe wyniki przedstawiono w tabeli 4.
Osoby pracujące częściej niż osoby bezrobotne i osoby znajdujące się na emeryturze były przekonane o tym, że stomia nie miała znaczącego wpływu na ich aktywność zawodową, jak również częściej były aktywne zawodowo, ale zmuszone dostosować pracę do swojego stanu zdrowia. Ponadto osoby z wykształceniem wyższym częściej pracowały nadal na dotychczasowym stanowisku niż osoby z wykształceniem podstawowym, średnim i zawodowym. Stwierdzono istotne statystycznie różnice (p < 0,001) w zakresie badanych zmiennych (ryc. 2 i 3).
Analizując związek między czasem, jaki upłynął od wykonania zabiegu chirurgicznego u badanych osób, a ich oceną stopnia przyzwyczajenia do życia ze stomią [w skali od 1 do 4, gdzie 1 oznacza dobrze się przyzwyczaiłem(am), a 5 – wcale się nie przyzwyczaiłem(am)], wykazano istotne statystycznie różnice (p < 0,001). Im więcej czasu upłynęło od wykonania operacji, tym osoby badane bardziej przyzwyczaiły się do życia ze stomią (tab. 5).

Omówienie

Stomia postrzegana jako utrata narządu, zniekształcenie obrazu własnego ciała i brak kontroli nad wypróżnieniami powoduje u chorych głęboki uraz psychiczny, potęguje zaburzenia emocjonalne, w tym lęk i depresję, oraz ogranicza aktywności życiowe [5]. Wytworzenie sztucznego odbytu brzusznego z jednej strony prowadzi do dyskomfortu psychicznego i fizycznego, zmienia jakość życia, powoduje pojawienie się ewentualnych powikłań [6, 7], a z drugiej przedłuża życie.
W badaniu własnym zaangażowanie pacjentów w wykonywanie codziennych obowiązków (gotowanie, sprzątanie, załatwianie spraw urzędowych) zmniejszyło się w porównaniu z okresem sprzed leczenia.
Podobne wyniki otrzymano po przeprowadzeniu badań w warszawskiej poradni stomijnej – 42,8% pacjentów gorzej oceniło zdolność do realizacji zajęć domowych [8]. W badaniu Cierzniakowskiej i wsp. 60% pacjentów jakość życia oceniło jako bardzo dobrą i dobrą, 40% jako ani dobrą, ani złą, natomiast w badaniu Pietrzak i wsp. głównie na poziomie średnim [9, 10]. W pracy Michalak i wsp. większość badanych po zabiegu wyłonienia stomii jelitowej (40%) określiła poziom satysfakcji z życia jako średni, a na wysoki oraz niski poziom wskazało po 30% badanych [11]. Natomiast w badaniu Ponczek i Rozwora u 57,1% badanych wyłonienie stomii spowodowało ograniczenia w codziennym funkcjonowaniu [12].
Problem powrotu do pracy jest ciągle obecny wśród pacjentów po wyłonieniu stomii jelitowej. W badaniu własnym większość pacjentów aktywnych zawodowo przed operacją wróciła do pracy, część zmieniła pracę na lżejszą. Zgodnie z informacjami uzyskanymi od innych autorów 12,3% i 27,6% badanych twierdziło, że zdarzenie to nie spowdowało zmiany pracy, tylko 2,0% badanych po wyłonieniu stomii zatrudniono na innym stanowisku [13, 14]. W badaniu Kędry i wsp. 55,2% osób nie potwierdziło zmiany sytuacji zawodowej [15].
Również według badań przeprowadzonych przez Rogowską i wsp. posiadanie stomii nie miało znaczącego wpływu na dalszą aktywność zawodową [16]. Odmienne wyniki uzyskano w badaniu Piaszczyk i wsp., gdzie 84,8% osób po wyłonieniu stomii jelitowej przestało być aktywnymi zawodowo [17].
Z analizy wynika, że określając aktualne samopoczucie, duża część osób, u których operację wykonano ponad 4 lata wcześniej, czuła się spokojna i była pogodzona ze swoim stanem w odróżnieniu od osób, u których zabieg wykonano do 0,5 roku wcześniej, co w przyszłości może prowadzić do destabilizacji fizyczno-psychicznej oraz problemów adaptacji społecznej. W żadnym wypadku nie należy lekceważyć odpowiedzi 32,26% pacjentów operowanych do 0,5 roku wcześniej, którzy czują lęk przed spędzeniem życia ze stomią, 15% osób operowanych 2–3 lata wcześniej, którzy czują się skrzywdzeni, czy też 25% osób operowanych 2–3 lata wcześniej, którzy odczuwają żal. Takich pacjentów należy otoczyć wyjątkową opieką i troską z uwzględnieniem psychoterapii oraz poszanowaniem ich autonomii [18, 19], na co wskazano w badaniu Glińskiej i wsp. [20]. Podobne wyniki uzyskano też w pracy Piaszczyk i wsp., gdzie 31,0% badanych odczuwało żal za dawnym życiem, a 20,5% miało poczucie krzywdy [17]. Natomiast w badaniach przeprowadzonych przez Kędrę i Wiśniewskiego 45,7% osób odczuwało lęk, smutek i przygnębienie, a 44,7 ograniczyło kontakty towarzyskie, co było zależne od czasu trwania choroby [15]. Także z analiz przedstawionych przez Leyk i wsp. wynika, że 45,7% badanych zmagało się z uczuciem lęku, smutku i przygnębienia, 40% osób doznawało takich uczuć czasami, a 44,7% ograniczyło kontakty towarzyskie [21].

Wnioski

Jakość życia badanej grupy ma związek z czasem, jaki upłynął od wykonania operacji. Wykazano, że im więcej czasu upłynęło od wyłonienia stomii, tym bardziej pacjenci przyzwyczaili się do życia z nią.
Badania dowiodły, że stomia – mimo że w znacznym stopniu wpływa na zmianę stylu życia – nie wyklucza aktywności zawodowej. W otoczeniu osób pracujących aktywność zawodowa nie tylko umożliwia osiągniecie niezależności finansowej, lecz także pozwala poczuć się potrzebnym w społeczeństwie.
Należy wdrożyć działania wspierające i poprawiające jakość życia pacjentów zarówno we wczesnym, jak i późnym okresie pooperacyjnym oraz akceptację aktualnego stanu zdrowia, co powinno być nadrzędnym zadaniem personelu medycznego.
Autorzy deklarują brak konfliktu interesów.

Piśmiennictwo

1. Tatarkiewicz W. Historia filozofii. Tom I. PWN, Warszawa 2014; 30.
2. Szewczyk J, Bajon A. Nursing care in perioperative period in patients with intenstinal stomia exposure. Pol Merkur Lekarski 2009; 26: 575-578.
3. Readding LA. Stoma siting what the community nurse needs to know. Br J Community Nurs 2003; 8: 502-511.
4. Burch J. Stoma appliances and accessories – getting it right for the patient. Br J Nurs 2014; 23: 4-10.
5. Dziki Ł, Szymczak D, Glinska J, Dziki A. Poziom satysfakcji życiowej u osób ze stomią jelitową a kontrola emocji. Problemy Pielęgniarstwa 2016; 24: 8-13.
6. Kwiatt M, Kawata M. Avoidance and management of stomal complications. Clin Colon Rectal Surg 2013; 26: 112-121.
7. Peng J, Shi D, Goodman KA, et al. Early results of quality of life for curatively treated rectal cancers in Chinese patients with EORTC QLQ-CR29. Radiat Oncol 2011; 6: 93.
8. Szczepkowski M. Rectal cancer – functional outcome and quality of life. Proktologia 2002; 3: 162-174.
9. Cierzniakowska K, Kozłowska E, Szewczyk MT i wsp. Jakość życia pacjentów z wyłonioną stomią jelitową. Pielęg Chir Angiol 2013; 4: 142-147.
10. Pierzak M, Głuszek S, Kozieł A, Wychowaniec M. Jakość życia chorych ze stomią jelitową wyłonioną w przebiegu leczenia raka odbytnicy i esicy. Medical Studies/Studia Medyczne 2016; 32: 37-44.
11. Michalak S, Cierzniakowska K, Banaszkiewicz Z i wsp. Ocena przystosowania się chorych do życia ze stomią jelitową. Pielęg Chir Angiol 2008; 3: 91-98.
12. Ponczek D, Rozwora A. Ocena przystosowania się do życia u chorych z kolostomią. Pielęg Chir Angiol 2011; 3: 140-148.
13. Stępień R, Wiraszka G, Wrońska I i wsp. Stomia jako czynnik determinujący jakość życia chorych leczonych z powodu raka jelita grubego. Problemy Pielęgniarstwa 2014; 22: 190-195.
14. Ponczek D, Nowicki A. Rak odbytnicy a jakość życia po operacji. Współcz Onkol 2004; 8: 53-59.
15. Kędra EM, Wiśniewski W. Wybrane aspekty oceny jakości życia chorych na nowotwór jelita grubego i członków ich rodzin w świetle wyników badań własnych. Piel Zdr Publ 2018; 8: 33-38.
16. Rogowska J, Krajewska-Kulak J, Kondzior D. Przystosowanie się do życia pacjentów po wyłonieniu stomii. Pielęg Chir Angiol 2013; 2: 44-54.
17. Piaszczyk D, Schabowski J. Problemy medyczne i społeczne pacjentów ze stomią należących do POL-ILKO. Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu 2014; 20: 384-389.
18. Vural F, Harputlu D, Karayurt O, et al. The impact of an ostomy on the sexual lives of persons with stomas. J Wound Ostomy Continence Nurs 2016; 43: 381-384.
19. Szymańska-Pomorska G, Felińczak A, Misiak K. Wybrane aspekty jakości życia pacjentów po wyłonieniu kolostomii. Piel Zdr Publ 2015; 5: 25-31.
20. Glińska J, Malesza M, Lewandowska M i wsp. Oczekiwania emocjonalne oraz kontrola emocji pacjentów z rakiem jelita grubego po wyłonieniu stomii jelitowej. Pielęg Chir Angiol 2013; 3: 84-91.
21. Leyk M, Książek J, Piotrkowska R i wsp. Jakość życia osób z wyłonioną kolostomią. Pielęg Chir Angiol 2010; 3: 77-84.