Ocena stanu wiedzy studentów Wydziału Nauk o Zdrowiu Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku na temat przezskórnej wertebroplastyki

Wstęp

W ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat liczba zachorowań na osteoporozę systematycznie wzrasta. Zjawisko to jest związane ze starzeniem się społeczeństw (z wiekiem masa kostna ulega zmniejszeniu, kości stają się słabsze, bardziej kruche i podatne na złamania) [1]. Szacuje się, że ponad 2 mln osób w polskiej populacji po 50. roku życia, czyli co trzecia kobieta i co piąty mężczyzna, choruje na osteoporozę, która w większości przypadków jest powikłana złamaniami [2]. U kobiety 50-letniej ryzyko złamania osteoporotycznego wynosi 40%, w tym 17,5% dotyczy złamania bliższego końca kości udowej, a 16% – kręgosłupa i kości promieniowej, zaś u mężczyzn ryzyko to ocenia się na 13%, w tym 6% – ryzyko złamania bliższego końca kości udowej, 5% – kręgosłupa oraz 2,5% – kości promieniowej [3]. Szacuje się, że w 2050 r. zachorowalność z powodu złamania bliższego końca kości udowej wyniesie 4,5 mln, podczas gdy w 2000 r. było to 1,6 mln [4].
Grupa robocza przy Światowej Organizacji Zdrowia (World Health Organization – WHO) opracowała kalkulator do oceny 10-letniego bezwzględnego ryzyka złamania (fracture risk-assessment calculator – FRAX) dla różnych populacji [5]. Niestety narzędzie to nie zawiera danych na temat populacji polskiej (są dane np. populacji angielskiej i niemieckiej), ale można je wykorzystać – także u kobiet otyłych z osteoporozą [5].
W leczeniu złamań osteoporotycznych kręgosłupa wykorzystuje się wertebroplastykę oraz kyfoplastykę; czasem stosuje się też operacyjną metodę stabilizacji kręgosłupa za pomocą specjalnych śrub przeznasadowych i cementu podawanego do trzonów kręgów przez kanał w śrubie [6–9]. Przezskórna wertebroplastyka (PW) to jeden z najczęściej stosowanych sposobów leczenia pacjentów ze złamaniami trzonów kręgów, zabieg mało inwazyjny i dający szybki efekt kliniczny [6–9].
Zabieg PW w placówkach medycznych przeprowadzany jest od lat 80. XX w. [6–9]. W Polsce wertebroplastykę zapoczątkował Tomasz Trojanowski i od tego momentu była ona regularnie przeprowadzana przez zespoły z Zakładu Radiologii i Kliniki Neurochirurgii z Akademii Medycznej w Lublinie, a następnie z Wojskowej Akademii Medycznej w Łodzi [9, 10]. Jeden z pierwszych w Polsce zabiegów wertebroplastyki z powodu złamania osteoporotycznego został przeprowadzony w Akademii Medycznej w Białymstoku [8].
Głównym celem PW jest redukcja bólu odczuwanego przez pacjenta i poprawa jego sprawności fizycznej oraz jakości życia [6–17]. Najczęściej przeprowadza się ją w przypadkach kompresyjnych (osteoporotycznych) złamań trzonów kręgowych będących skutkiem postępującej choroby szkieletu – osteoporozy [6–17]. Innymi wskazaniami do wykonania zabiegu są naczyniaki trzonów kręgów, osteolityczne przerzuty nowotworowe, ogniska szpiczaka mnogiego, złamania trzonów będące skutkiem przebytej chemio- i/lub radioterapii, złamania kręgosłupa, którym towarzyszy ból związany z martwicą kości charakterystyczny dla choroby Kummela, złamania trzonów kręgowych podczas ciężkich wypadków komunikacyjnych lub innych groźnych zdarzeń, np. upadków z wysokości lub ze schodów [6–17].
Celem badań była ocena poziomu wiedzy studentów różnych kierunków Wydziału Nauk o Zdrowiu Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku na temat PW. Liczba osteoporetycznych złamań kości nieustannie rośnie, a jeszcze do niedawna nie istniały skuteczne metody leczenia osteoporotycznych złamań kręgów. Od czasu, gdy w latach 90. zaczęto w leczeniu złamań kompresyjnych trzonów kręgowych stosować wertebroplastykę, stała się ona standardem postępowania. Posiadanie przez przyszłych pracowników ochrony zdrowia rzetelnej wiedzy na jej temat wydaje się więc jak najbardziej celowe.

Materiał i metody

Na prowadzenie badań uzyskano zgodę Komisji Bioetycznej Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku (nr R-I-002/253/2017) oraz dziekana Wydziału Nauk o Zdrowiu Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku.
Badanie przeprowadzono metodą sondażu diagnostycznego z wykorzystaniem autorskiego kwestionariusza ankietowego wśród 200 studentów różnych kierunków Wydziału Nauk o Zdrowiu Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku. Wzięło w nim udział:
• 27 studentów dietetyki – II rok, studia I stopnia (15,5%),
• 13 studentów położnictwa – II rok, studia II stopnia (6,5%),
• 30 studentów fizjoterapii – II rok, studia II stopnia (15%),
• 23 studentów logopedii z fonoaudiologią – I rok, studia II stopnia (11,55%),
• 32 studentów ratownictwa medycznego – III rok, studia I stopnia (16%),
• 31 studentów elektroradiologii – I rok, studia I stopnia (15,5%),
• 21 studentów elektroradiologii – II rok, studia II stopnia (10,5%),
• 23 studentów pielęgniarstwa – II rok, studia I stopnia (11,5%).
Kierunki, z których rekrutowali się studenci biorący udział w badaniu, zostały wybrane w sposób losowy, podobnie jak liczba ankietowanych, stopień i rok studiów. Udział w badaniu był dobrowolny i anonimowy. Wszystkie uzyskane w nim dane zostały uogólnione i wykorzystane w naukowym opracowaniu zbiorowym. Przystąpienie do badania było równoznaczne z wyrażeniem zgody na wypełnienie ankiety. W każdej chwili, bez względu na etap badania, respondent miał prawo zrezygnować z udziału. Badani zostali o tym poinformowani na początku ankiety. Jej kwestionariusz składał się z dwóch części: metryczkowej, zawierającej 6 pytań, oraz zasadniczej – zawierającej 19 pytań.

Wyniki

Spośród wszystkich ankietowanych 56,5% stanowili studenci studiów licencjackich (I stopnia) – 113 badanych, z których 15,5% było studentami I roku, 25% – II roku, a 16% III roku. Natomiast 43,5% respondentów było studentami studiów magisterskich, czyli studiów II stopnia, w tym 11,5% stanowili studenci I roku, a 32% – studenci II roku.
W grupie badanej było 83% kobiet i 17% mężczyzn. Ponad połowa respondentów (62%) jako miejsce zamieszkania wskazała miasto, a 38% – wieś.
Wśród ankietowanych najliczniejszą grupę (47%) stanowiły osoby w wieku 20–22 lata, a następnie studenci w przedziale wiekowym 23–25 lat (36%). Osoby poniżej 19. roku życia reprezentowały 13,5% ankietowanych, zaś najmniejszą grupę tworzyli respondenci powyżej 26. roku życia – 3,5% badanych.
Ze względu na małe liczebności grup z poszczególnych kierunków studiów w dalszej części analizowano odpowiedzi wszystkich studentów łącznie jako grupy 200-osobowej.
Badanych zapytano, czy kiedykolwiek słyszeli o zabiegu PW, co potwierdziło 27% ankietowanych, wskazując, że dowiedziało się o nim głównie w trakcie zajęć lub samokształcenia. O metodzie tej nie słyszało 60,5% studentów, a 12,5% nie pamiętało, czy takie informacje kiedykolwiek do nich dotarły.
Następnie studenci dokonywali samooceny poziomu wiedzy na temat PW. Najwięcej badanych (63,5%) oceniło go jako niski (p < 0,001). Za średni uznało go 15,5%, za wysoki – 8,5%, zaś 12,5% miało problem z jednoznaczną deklaracją.
Za istotę zabiegu najczęściej uważano wstrzyknięcie cementu kostnego do trzonu kręgu (53,5%), a następnie wprowadzenie igły do trzonu kręgu (37%). Respondenci często wskazywali też odpowiedź o lokalizacji uszkodzonego kręgu za pomocą zdjęcia rentgenowskiego (RTG) (31,5%, p < 0,001). Ułożenie pacjenta na brzuchu na stole radiologicznym zaznaczyło 29,5% studentów (p < 0,001). O podaniu środka kontrastującego pamiętało zaledwie 17,5% ankietowanych (p < 0,001). Aż 35,5% badanych nie posiadało żadnej wiedzy o zabiegu PW (p < 0,001). Wszystkie prawidłowe warianty odpowiedzi zaznaczyło 28 respondentów, co stanowiło 14% ankietowanych (p < 0,001), natomiast 19 respondentów (9,5%) wybrało cztery z pięciu prawidłowych odpowiedzi.
Następnie studenci mieli wskazać kilka – według nich prawidłowych – odpowiedzi na pytanie o preferowany cel zabiegu PW. Blisko połowa badanych (49,5%) wybrała wariant mówiący o poprawie jakości życia pacjenta. Bardzo częstą odpowiedzią było również zatrzymanie procesu deformacji kręgosłupa (46%, p > 0,05); 43,5% ankietowanych zaznaczyło stabilizację kręgosłupa (p > 0,05), a 42% zniesienie dolegliwości bólowych (p < 0,001). Dodatkową informacją dopisaną przez jednego studenta (0,5%) było całkowite wyleczenie chorego. Aż 30,5% studentów miało problem z jednoznaczną odpowiedzią na to pytanie (p < 0,001). Wyniki przedstawia rycina 1.
Wszystkich prawidłowych odpowiedzi udzieliło 19,5% badanych, 8% ankietowanych wybrało cztery z pięciu dobrych wariantów, zaś 11% wskazało po trzy właściwe odpowiedzi. Niewielkim poziomem wiedzy wykazało się łącznie 31% respondentów (p < 0,001), wybierając jeden (12%) lub dwa (19%) prawidłowe warianty odpowiedzi.
Respondentów zapytano także o sprzęt potrzebny do przeprowadzenia PW. Pytanie było wielokrotnego wyboru, a wszystkie warianty odpowiedzi prawidłowe. Najczęściej wskazywany był cement kostny (55%) i zestaw specjalnych igieł (54%, p > 0,05). Ponadto 43% badanych zaznaczyło stół radiologiczny, a 42% – aparat rentgenowski z ramieniem typu C (p > 0,05). O środku kontrastującym pamiętała mniej niż jedna czwarta ankietowanych (22%, p < 0,001). Żaden z respondentów nie dopisał dodatkowych informacji w przeznaczonym do tego miejscu. Problem z odpowiedzią miało 34,5% studentów. Niecała jedna piąta (17%) ankietowanych znaczyła wszystkie właściwe odpowiedzi (p < 0,001), 12,5% badanych wybrało cztery z pięciu prawidłowych wariantów, natomiast trzech dobrych odpowiedzi udzieliło 16,5% ankietowanych. Łącznie 19,5% respondentów wybrało jedną lub dwie dobre odpowiedzi, co świadczy o niskim poziomie wiedzy studentów o sprzęcie potrzebnym do zabiegu, natomiast 34,5% odpowiedziało błędnie.
Kolejne pytanie było również pytaniem wielokrotnego wyboru i dotyczyło przyczyn złamania trzonów kręgowych. Sześć odpowiedzi było prawidłowych. Wśród nich najczęściej wskazywane były wypadki komunikacyjne (77%, p = 0,001) i upadki z wysokości (67,5%, p < 0,001). Przebieg osteoporozy zaznaczyło 65,5% studentów, przerzuty nowotworowe wybrało 46,5% badanych, 31% – naczyniaki trzonów kręgowych, a 25,5% – uogólnioną chorobę nowotworową. Nikt nie dopisał dodatkowych wariantów odpowiedzi w miejscu „inne”, a 11% miała problem z odpowiedzią (ryc. 2).
Studenci zapytani o to, który odcinek kręgosłupa jest według nich najczęściej poddawany zabiegowi PW, w 55% wskazali prawidłową odpowiedź, czyli odcinek lędźwiowy kręgosłupa (p > 0,05). Inne odcinki, które również poddawane są zabiegowi, wskazywane były zdecydowanie rzadziej – piersiowy (9%) i szyjny (10%). Nieprawidłową odpowiedź, tzn. odcinek krzyżowy, zaznaczyło 5% respondentów. Brak wiedzy w tej kwestii zadeklarowało 21% studentów (p < 0,001).
W kolejnym pytaniu wielokrotnego wyboru, tym razem dotyczącym wskazań do PW, studenci najczęściej zaznaczali odpowiedź dotyczącą złamań trzonów kręgów powstałych w wyniku wypadków komunikacyjnych i upadków z wysokości (58,5%). Często wybieranym wariantem były też złamania trzonów kręgowych powstałe w wyniku osteoporozy (54%). Naczyniaki trzonów i osteolityczne przerzuty nowotworowe stanowiły po 28,5% wszystkich odpowiedzi. Ogniska szpiczaka mnogiego wskazało 25,5% badanych. Problem z odpowiedzią miało 31,5% studentów (p < 0,001). Wyniki ilustruje rycina 3.
Wszystkich prawidłowych odpowiedzi udzieliło 17,5% ankietowanych. Cztery dobre warianty zaznaczyło 3% badanych, a trzy warianty – 10,5%. Dokładnie jedna czwarta studentów wskazała dwie właściwe odpowiedzi, zaś jedną dobrą odpowiedź – 12,5%.
W kolejnym pytaniu z możliwością wielokrotnego wyboru ankietowani mieli za zadanie podać przeciwwskazania do PW. Pytanie miało 11 wariantów odpowiedzi, w tym 5 przeciwwskazań bezwzględnych, 4 względne oraz wariant „inne” i „nie wiem”. Niespełna połowa ankietowanych (49%) wskazała ciążę jako przeciwwskazanie do przeprowadzenia zabiegu (p > 0,05). Bardzo porównywalne wyniki uzyskały warianty odpowiedzi dotyczące braku dostępu do trzonu kręgu (34,5%), ucisku fragmentów kostnych na rdzeń kręgowy (32,5%), uogólnionej lub częściowej infekcji (32%) oraz niemal zupełnej utraty wysokości trzonu (30,5%). Uczulenie na środek kontrastujący wybrało 28,5% respondentów, a 25,5% zaznaczyło uszkodzenie tylnej ściany trzonu kręgowego. Natomiast 35,5% badanych miało trudności z odpowiedzią na to pytanie (ryc. 4).
Wszystkie prawidłowe odpowiedzi, tj. wszystkie przeciwwskazania względne i bezwzględne (łącznie 9 wariantów), zaznaczyło 6,5% badanych, zaś wszystkie przeciwwskazania bezwzględne – 13%. Ankietowani udzielali najczęściej trzech dobrych odpowiedzi (17%). Osiem prawidłowych wariantów wskazało 5% studentów, siedem – 3%, sześć – 3,5%, pięć – 2,5%, cztery – 7%, dwa – 11%, a jeden – 9%.
Następne pytanie wielokrotnego wyboru odnosiło się do zalet zabiegu PW. Równie często studenci wskazywali poprawę sprawności fizycznej pacjenta (53,5%, p > 0,05) oraz redukcję bólu (52,5%, p > 0,05), zaś 30% respondentów wskazało, że wertebroplastyka jest zabiegiem mało inwazyjnym. Spośród wszystkich ankietowanych 26% wybrało odpowiedź mówiącą o krótkim czasie zabiegu, a 23% pamiętało o braku konieczności tymczasowego zewnętrznego unieruchomienia gorsetem/ortezą. Problem z odpowiedzią miało 34% badanych (p < 0,001). Najczęściej ankietowani udzielali dwóch prawidłowych odpowiedzi (25,5%). Wszystkie pięć właściwych wariantów wskazało 13% respondentów, a 4% wybrało cztery prawidłowe odpowiedzi. Trzy dobre odpowiedzi zaznaczyło 13,5% badanych, zaś tylko jedną – 10%.
Studentów zapytano także o wady PW. Pytanie posiadało sześć wariantów odpowiedzi, z czego cztery pierwsze były prawidłowe i zawierały przykłady niedoskonałości zabiegu. Kolejny wariant dawał ankietowanemu możliwość dopisania dodatkowych informacji, a ostatni oznaczał zupełny brak wiedzy badanego na temat omawianego zagadnienia. Niespełna połowa (47%) respondentów odpowiedziała, że nie posiada na ten temat żadnej wiedzy. Wzrost częstości złamań kręgów znajdujących się w bezpośrednim sąsiedztwie wcześniej zacementowanych trzonów oraz dawkę promieniowania jonizującego wskazało, odpowiednio, 28% i 27,5% studentów (p < 0,001). Jedna czwarta badanych wskazała spadek skuteczności zabiegu w zastarzałych złamaniach trzonów, a 22,5% zaznaczyło, że stosowanie danej metody jest kontrowersyjne u młodych osób ze względu na brak ustalonego bezpiecznego przedziału wiekowego. Łącznie 6,5% ankietowanych udzieliło wszystkich prawidłowych odpowiedzi. Tyle samo wskazało trzy z czterech właściwych wariantów. Najwięcej, bo 22,5% badanych, wybrało jedną dobrą odpowiedź, zaś dwie zaznaczyło 17,5% respondentów. Studenci udzielający trzech prawidłowych odpowiedzi wybierali poszczególne warianty równomiernie (1–2%), identycznie było przy wyborze tylko jednej dobrej odpowiedzi (5–6%). Inaczej wyglądał rozkład wybieranych wariantów przy dwóch dobrych odpowiedziach – i wahał się od 0,5% do 5,5%.
Zbadano również wiedzę studentów na temat badań kwalifikujących pacjenta do zabiegu. Pytanie było wielokrotnego wyboru. Najwięcej badanych (45,5%) wskazało zdjęcia RTG (p > 0,05). Drugą najczęściej udzielaną odpowiedzią był rezonans magnetyczny (28%), zaś tomografia komputerowa (TK) znalazła się na trzecim miejscu z wynikiem 26%. Densytometrię wskazało 23,5% respondentów, natomiast scyntygrafię zaznaczyło 7,5% ankietowanych. Blisko 40% badanych wykazało całkowity brak wiedzy dotyczącej poruszanego zagadnienia. Najtrafniejszej odpowiedzi udzieliło 41 studentów (20,5%), którzy wskazali dwa podstawowe badania kwalifikujące chorego do PW, czyli zdjęcia RTG i TK uszkodzonego odcinka kręgosłupa. Odpowiedzi respondentów, którzy zaznaczyli tylko jeden wariat, w stosunku do wszystkich ankietowanych przedstawiają się następująco: 10% wybrało tylko RTG, 2,5% zaznaczyło jedynie TK, 3% wskazało wyłącznie rezonans magnetyczny, a 3% wybrało densytometrię.
W kolejnym pytaniu z możliwością wielokrotnego wyboru zapytano o powikłania, które mogą wystąpić po przeprowadzonym zabiegu PW. Wszystkie podane warianty odpowiedzi były prawidłowe. Blisko połowa ankietowanych (49%) wskazała wyciek cementu kostnego poza trzon kręgu. Kolejnymi pod względem częstości wybierania wariantami były: podrażnienie korzeni nerwowych (45,5%) oraz infekcje i krwiaki w miejscu wkłucia (43%, p > 0,05). Złamanie wyrostków kręgowych zaznaczyło 18,5% respondentów, a 3% wskazało złamanie żeber. Żaden z badanych nie dopisał dodatkowych uwag w przewidzianym do tego miejscu. Problem z odpowiedzią miało 37,5% badanych (p < 0,01). Najczęściej ankietowani udzielali trzech prawidłowych odpowiedzi (26%), przy czym 1,5% zaznaczyło wszystkie pięć dobrych wariantów, 6,5% cztery z pięciu. Dwóch właściwych odpowiedzi udzieliło 19% respondentów, a jednej – 9,5%.
W kolejnym pytaniu studenci musieli określić, czy kiedykolwiek słyszeli o modyfikacji wertebroplastyki, zwanej balonową kyfoplastyką. Słyszało o niej 17% badanych, a 83% nigdy nie spotkało się z tym pojęciem.
Respondentów zapytano także o różnice pomiędzy klasyczną wertebroplastyką a balonową kyfoplastykę. Pytanie wielokrotnego wyboru posiadało siedem wariantów odpowiedzi, z czego pierwsze pięć było prawidłowych i zawierały one przykłady elementów różniących omawiane zabiegi. Kolejny wariant dawał ankietowanemu możliwość dopisania dodatkowych informacji, a ostatni oznaczał całkowity brak wiedzy na temat tego zagadnienia. Brak wiedzy na temat różnic pomiędzy wertebroplastyką a kyfoplastyką wykazało 66% ankietowanych (p < 0,001), 20,5% za różnicę uznało stabilizowanie i przywrócenie wysokości kręgu, 16,5% – zastosowany sprzęt medyczny, 15% – czas trwania zabiegu, 11% – sposób wstrzyknięcia cementu, a 6% różne właściwości cementu. Jedną lub dwie prawidłowe odpowiedzi zaznaczyło po 12% respondentów. Trzy właściwe warianty wybrało 8% badanych, zaś wszystkie dobre odpowiedzi wskazał 1% studentów, tak samo jak cztery z pięciu prawidłowych wariantów. Nikt spośród studentów biorących udział w badaniu nie dopisał dodatkowej odpowiedzi.
W dalszej części badania sprawdzano źródła wiedzy studentów na temat PW. Zdecydowana większość (41,5%) wskazała studia (p > 0,05), a 21% – Internet. Informacje o zabiegu od rodziny i znajomych uzyskało 5% badanych, a 1% respondentów jako źródło posiadanej wiedzy podało czasopisma naukowe. Wariant „inne” wybrało 39,5% studentów, w tym 88,6% z nich dopisało, że nie posiada żadnej wiedzy na ten temat, 2,5% – że kierowało się w odpowiedzi na swoją intuicją, 1,3% przyznało, że udzielało odpowiedzi drogą dedukcji, zaś 7,6% respondentów stwierdziło, że wypełniana ankieta także była dla nich źródłem informacji o PW (p < 0,05).
Studenci mieli ponadto zdecydować, czy chcieliby pogłębić swoją wiedzę na temat zabiegu PW. Za uzupełnieniem wiedzy opowiedziało się 53% (p > 0,05), 18% nie czuło takiej potrzeby, a 29% miało dylemat, jakiej odpowiedzi udzielić.
Następne pytanie dawało ankietowanym możliwość wskazania zajęć, w ramach których chcieliby pogłębić swoją wiedzę na temat PW. W ramach zajęć na studiach takie informacje chciałoby zdobyć 48% respondentów, 12% chciałoby uczestniczyć w szkoleniach lub kursach o danej tematyce, a 7% – w warsztatach. Spośród 1,5% badanych, którzy wybrali wariant „inne”, część wskazała np. formę praktyk. Aż 31,5% ankietowanych miała problem z jednoznaczną odpowiedzią na to pytanie.
Ostatnie pytanie kwestionariusza ankiety dotyczyło tego, z kim powinny odbywać się doszkalające zajęcia, o których mowa w poprzednim pytaniu. Najczęściej wskazywana osobą był lekarz radiolog (38%, p < 0,01). Magistra elektroradiologii widziało w tej roli 21,5% studentów, a 5% ankietowanych zaznaczyło, że takie zajęcia może prowadzić każdy lekarz. Odpowiedź „nie wiem” została wybrana przez 30% badanych, a 5,5% respondentów zaznaczyło wariant „inne”, w ramach którego wskazali na takie specjalizacje lekarskie, jak neurochirurg, neurolog lub ortopeda.

Omówienie

Przezskórna wertebroplastyka jest zabiegiem bezpiecznym i mało inwazyjnym, o czym świadczą doniesienia wielu autorów [6–17]. W przeprowadzonym badaniu słyszało o niej jednak zaledwie 27% studentów.
Zabieg PW najczęściej przeprowadza się w znieczuleniu miejscowym, co jest dużą zaletą, ponieważ większość pacjentów to osoby starsze, często z obciążeniami zdrowotnymi, w tym z osteoporozą, która u osób po 50. roku życia dotyka 30% kobiet i 8% mężczyzn [6–18]. Choroba rozpoznawana jest u obu płci, ale prawie dwukrotnie częściej dotyczy kobiet, stąd najczęstszymi jej formami (ok. 90% przypadków) jest osteoporoza starcza oraz postmenopauzalna [17]. Życiowe ryzyko wystąpienia złamania kompresyjnego szacuje się u kobiet na ok. 40%, zaś u mężczyzn na 20% [17]. W konsekwencji urazów kręgosłupa, osteoporozy oraz w przebiegu nowotworów osteolitycznych często dochodzi do kompresyjnych złamań trzonów kręgosłupa [17]. Uważa się, że złamania pochodzenia osteoporotycznego są jedną z najczęściej występujących przyczyn przewlekłego bólu kręgosłupa u osób w podeszłym wieku, szczególnie gdy dołączają do już istniejącej choroby zwyrodnieniowej. Szacuje się, że stanowią one ok. 40–70% przyczyn miejscowego bólu kręgosłupa [19]. W Polsce rocznie stwierdza się ok. 3000 nowych złamań kręgosłupa, w tym na 1000 osób ze złamaniem kręgosłupa doznaje go 1,45 kobiet i 0,70 mężczyzn. Dotyczą one ok. 23% kobiet po 50. roku życia i ok. 80% po 70. roku życia [19].
Kolejną przyczyną złamań kompresyjnych kręgosłupa są urazy spotykane znacznie rzadziej niż urazy kończyn lub czaszki. Stwierdzono m.in., że liczba urazów z uszkodzeniem rdzenia kręgowego wynosi ok. 1000 rocznie, w tym połowa dotyczy szyjnego odcinka kręgosłupa. Najrzadszą przyczyną złamań kompresyjnych trzonów są procesy osteolityczne i naczyniaki [17]. W opinii badanych studentów główną przyczyną złamania trzonów kręgowych są wypadki komunikacyjne (77%), upadki z wysokości (67,5%) i osteoporoza (65,5%). W celu redukcji bólu odczuwanego przez pacjenta i poprawy jego sprawności fizycznej oraz jakości życia w powyższych przypadkach w stosuje się zabieg PW [6–18]. W przeprowadzonym badaniu studenci za główny cel PW uznawali najczęściej chęć poprawy jakości życia pacjenta (49,5%), zatrzymanie procesu deformacji kręgosłupa (46%), jego stabilizację (43,5%) oraz zniesienie dolegliwości bólowych (42%).
Zabieg PW pozwala na uniknięcie otwartej operacji uszkodzonego odcinka kręgosłupa [6–18]. Stosowany jest w leczeniu złamań patologicznych trzonów kręgowych (np. w wyniku osteoporozy), w przypadku przepuklin kręgosłupa, naczyniaków i przerzutów nowotworów z innych narządów do kręgosłupa [6–19]. Respondenci za wskazania do PW uznali przede wszystkim złamania trzonów kręgów powstałe w wyniku wypadków komunikacyjnych i upadków z wysokości (58,5%) oraz złamania trzonów kręgowych będące konsekwencją osteoporozy (54%). Wszystkich prawidłowych odpowiedzi udzieliło 17,5% ankietowanych. Niespełna połowa badanych za przeciwwskazanie do przeprowadzenia zabiegu (49%) uznała ciążę, a od 30,5% do 34,5% – zupełną utratę wysokości trzonu, infekcje, ucisk na rdzeń kręgowy oraz brak dostępu do trzonu kręgu. Odpowiedzi „nie wiem” udzieliło 35,5% ankietowanych.
Przezskórna wertebroplastyka jest przeprowadzana na sali operacyjnej, w warunkach aseptycznych. Polega na wypełnieniu uszkodzonego trzonu kręgowego cementem kostnym zmieszanym z niewielką ilością środka kontrastującego za pomocą specjalnej igły wprowadzonej przeznasadowo do trzonu, po uprzednim znieczuleniu i nacięciu skóry pacjenta [6–19]. Do przeprowadzenia zabiegu niezbędny jest udział anestezjologa [6–19]. W opinii największej grupy badanych (53,5%) zabieg PW polega na wstrzyknięciu cementu kostnego do trzonu kręgu, a następnie wprowadzeniu igły do trzonu kręgu (37%). Do niewiedzy przyznało się 35,5% badanych. Zdaniem studentów do wykonania zabiegu niezbędny jest cement kostny (55%), zestaw odpowiednich igieł (54%), stół radiologiczny (43%) i aparat rentgenowski z ramieniem typu C (42%).
Jeżeli nie wystąpiły powikłania pozabiegowe, hospitalizacja pacjenta po PW jest dość krótka, ponieważ specyfika zabiegu gwarantuje brak potrzeby korzystania z długotrwałej i intensywnej opieki medycznej [6–19]. Bezpieczeństwo PW potwierdzają bardzo nieliczne udokumentowane przypadki wystąpienia wczesnych powikłań (1–4%) oraz powikłań infekcyjnych (0,5%) [6–19]. W literaturze przedmiotu częstość wypływu cementu oceniana jest od co najmniej 5% do nawet 70% wypływów przy zmianach metastatycznych [6]. W opinii 30% respondentów PW jest zabiegiem mało inwazyjnym. Za jej zalety respondenci uznali poprawę sprawności fizycznej pacjenta (53,5%) oraz redukcję bólu (52,5%). Brak wiedzy na ten temat wykazało 34% studentów. Z kolei za główne wady zabiegu badani uznali wzrost częstości złamań kręgów znajdujących się w bezpośrednim sąsiedztwie wcześniej zacementowanych trzonów oraz dawkę promieniowania jonizującego (odpowiednio 28% i 27,5%). Wymieniając powikłania zabiegu, blisko połowa studentów wskazała wyciek cementu kostnego poza trzon kręgu, podrażnienie korzeni nerwowych (45,5%) oraz infekcje i krwiaki w miejscu wkłucia (43%); 37,5% nie znało odpowiedzi na to pytanie.
Odmianą PW jest balonowa kyfoplastyka [20–23]. Obie techniki są do siebie bardzo podobne, mało inwazyjne, dobrze tolerowane i bardzo skuteczne [20–23]. Wielką zaletą kyfoplastyki jest odtwarzanie anatomicznego kształtu złamanego trzonu kręgu. Dopiero później do jego wnętrza wstrzykiwany jest cement kostny [13, 14, 17, 20–24]. O kyfoplastyce słyszało 17% badanych, a 66% przyznało, że nie zna różnic między tymi dwoma zabiegami. Ci, którzy posiadają wiedzę na ten temat, za najważniejszą różnicę pomiędzy PW a balonową kyfoplastyką uznali fakt, że podczas zabiegu kyfoplastyki lekarz najpierw częściowo przywraca wysokość kręgu, a dopiero potem wstrzykuje cement i stabilizuje trzon.
Swój poziom wiedzy na temat PW większość (63,5%) badanych oceniła jako niski, a jako źródło informacji na ten temat wskazała studia (41,5%). Jednocześnie swoją wiedzę chciałoby poszerzyć 53% badanych, głównie w ramach zajęć na studiach (48%), szkoleń, kursów i warsztatów (19%), prowadzonych przede wszystkim przez lekarza radiologa (38%) lub magistra elektroradiologii (21,5%).
Ponieważ brak jest publikacji innych autorów dotyczących wiedzy na temat PW, porównanie wyników uzyskanych w naszym badaniu z innymi wynikami było niemożliwe.
Analiza zebranych danych wskazuje, że zdecydowana większość studentów Wydziału Nauk o Zdrowiu Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku nie posiada szerszej wiedzy na temat zabiegu PW. Większość badanych zadeklarowała chęć jej pogłębienia w ramach zajęć na studiach lub szkoleń prowadzonych przez lekarza ze specjalizacją z radiologii lub przez magistra elektroradiologii.

Wnioski

Większość ankietowanych w ogóle nie słyszała o zabiegu PW oraz o balonowej kyfoplastyce. Respondenci w większości oceniali swój poziom wiedzy jako niski, a ci, którzy udzielali poprawnych odpowiedzi, uznawali go za średni. Większość chciałaby pogłębić swoją wiedzę na temat PW, głównie w ramach zajęć na studiach oraz szkoleń prowadzonych przez lekarza radiologa lub magistra elektroradiologii.

Autorzy deklarują brak konfliktu interesów.

Piśmiennictwo

1. Lorenc R, Głuszko P, Franek E i wsp. Zalecenia postępowania diagnostycznego i leczniczego w osteoporozie w Polsce. Aktualizacja 2017. Endokrynol Pol 2009; 68 (Supl. A): A1-A18.
2. Svedbom A, Hernlund E, Ivergård M i wsp. EU Review Panel of IOF. Osteoporosis in the European Union: a compendium of country-specific reports. Arch Osteoporos 2013; 8: 137,
3. Czerwiński E, Boczoń K, Kumorek A. Epidemiologia złamań osteoporotycznych. Post Nauk Med 2012; 3: 206-212.
4. Ström O, Borgström F, Kanis J i wsp. Osteoporosis: burden, health care provision and opportunities in the EU. Arch Osteoporos 2011; 6: 59-155.
5. Drozdowska B. Złamania osteoporotyczne. Endokrynol Pol 2009; 60: 498-502.
6. Wądek T, Nobis A, Paściak M, Olszewski T. Powikłania przezskórnej wertebroplastyki cementowej. JOTR 2011; 1: 32-36.
7. Przybyłko N, Kocur D, Sordyl R i wsp. Wertebroplastyka w złamaniach kompresyjnych trzonów kręgów – przegląd piśmiennictwa. Ann Acad Med Siles 2014; 68: 375-379.
8. Zawadzki M, Walecki J, Kordecki K i wsp. Radiologia interwencyjna: wertebroplastyka i kyfoplastyka. Acta Bio-Opt Inform Med 2009; 15: 70-72.
9. Sulewski A, Nowakowski A. Skuteczność wertebroplastyki w leczeniu złamań kręgów osteoporotycznych. Chir Narz Ruchu 2010; 75: 271-276.
10. Chantsoulis M, Patrzyk R, Skrzek A i wsp. Kompleksowe postępowanie terapeutyczne w leczeniu paliatywnym przerzutów nowotworowych – metodą dotrzonowych iniekcji cementu akrylowego (PMMA) – z odbarczeniem elementów nerwowych kanału kręgowego. Fizjoterapia 2009; 17: 26-35.
11. Derenda M. Możliwości zaopatrzenia chirurgicznego osteoporotycznych złamań kręgosłupa. Forum Med Rodz 2016; 10: 129-134.
12. Radek A, Radek M. Postępy w neurochirurgii. Post Nauk Med 2012; 1: 49-52.
13. Grabarek E, Gwizdała W, Łaganowski P. i wsp. Złamania kompresyjne trzonów kręgów u chorych w podeszłym wieku jako przyczyna zespołów bólowych – taktyka postępowania diagnostycznego i leczniczego. Kwart Ortop 2009; 4: 386-399.
14. Ząbek M, Dzierzęcki SM, Zaczyński A. Zastosowanie przezskórnej kyfoplastyki balonowej w leczeniu złamań kompresyjnych trzonów kręgowych w odcinku piersiowo-lędźwiowym kręgosłupa. Fam Med Primary Care Rev 2010; 12: 873-875.
15. Zapałowicz K, Wojdan M, Zieliński KW, Snopkowska-Wiaderna D. The use of calcium phosphate cement in vertebroplasty of the base of odontoid process. Neurol Neuroch Pol 2013; 47: 590-594.
16. Gasik R, Kubaszewski Ł, Mihułka S. Leczenie złamań kości krzyżowej za pomocą cementu kostnego u pacjentów z osteoporozą. Reumatologia 2013; 51: 293-297.
17. Kotwica Z, Saracen A (red.). Wertebroplastyka. Zachodniopomorski Szpital Specjalistyczny „MEDICAM”, Gryfice 2009.
18. Czerwiński E. Osteoporoza – choroba milionów złamań. Krakowskie Centrum Medyczne, Kraków 2011.
19. Siedlecki Z, Główczewska J, Śniegocki M i wsp. Ocena leczenia neurochirurgicznego chorych geriatrycznych z powodu silnych zespołów bólowych kręgosłupa na tle choroby zwyrodnieniowej i złamań kompresyjnych kręgów. Gerontol Pol 2015; 3: 101-106.
20. Maciejczuk A. Osteoporoza. Program edukacyjny pod patronatem Wielodyscyplinowego Forum Osteoporotycznego. Med Prakt 2010; 12: 125-129.
21. Jurczyszyn A, Czepko R, Banach M i wsp. Percutaneous Vertebroplasty of Pathological Vertebral Compression Fractures Secondary to Multiple Myeloma – Medium-Term and Long-Term Assessment of Pain Relief and Quality of Life. Adv Clin Exp Med 2015; 24: 651-656.
22. Jurczyszyn A, Grosicki S, Czerniuk MR i wsp. Postępowanie w chorobie kostnej związanej ze szpiczakiem mnogim. Przegl Lek 2013; 70: 1-8.
23. Terlikiewicz J, Makarewicz R. Ból kostny u chorych z zaawansowaną chorobą nowotworową. Med Pal Prakt 2008; 2: 1-8.
24. Nowak R, Barczyński A, Miecznikowski W i wsp. Transpedicular short-segment stabilization of thoracic and lumbag spine fractures with transepiphyseal reposition and vertebroplasty using lyophilized bone or bone substitute. Preliminary report. JOTR 2010; 1: 78-86.