Placebo w badaniach dotyczących czynnościowych zaburzeń funkcji przewodu pokarmowego
Autor: Izabela Żmijewska
Data: 16.01.2012
Źródło: Enck P, Horing B, Weimer K i wsp. Placebo responses and placebo effects in functional bowel disorders. Eur J Gastroenterol Hepatol 2011; 24: 1-8
Istotnym i niezwykle ciekawym zagadnieniem związanym z oceną skuteczności poszczególnych form terapii w medycynie, jest kwestia wpływu placebo na stan kliniczny chorych. Jak wiadomo większość wiarygodnych badań klinicznych wciąż opiera się na porównaniu danej interwencji terapeutycznej z odpowiedzią na placebo w ściśle zdefiniowanej grupie chorych.
Jak pokazuje analiza wyników badań, często zaskakująco wysokie są odsetki chorych, którzy osiągnęli zdefiniowane w danym badaniu punkty końcowe, pomimo że otrzymywali placebo, czyli teoretycznie substancję obojętną. Zjawisko to nabiera szczególnego znaczenia w badaniach klinicznych dotyczących czynnościowych zaburzeń funkcji przewodu pokarmowego, gdzie niezwykle ważną rolę odgrywa wpływ danej formy terapii na psychikę pacjenta. W jednym z ostatnich wydań European Journal of Gastroenterology and Hepatology ukazała się praca, która zgłębia to zagadnienie.
Autorzy dokonali przeglądu szeregu badań przeszukując bazę PubMed z zakresu gastroenterologii pod wspomnianym wyżej kątem. Na wstępie szeroko zaprezentowano dane dotyczące rozpiętości odsetek chorych, u których stwierdzono obecność tzw. odpowiedzi na placebo (ang. placebo response – PR) u chorych z różnymi jednostkami chorobowymi. Poza zaburzeniami czynnościowymi (dyspepsja czynnościowa, zespół jelita drażliwego), oceniono też badania dotyczące chorych z chorobą wrzodową dwunastnicy oraz nieswoistymi zapaleniami jelit.
Analiza badań pokazała, że odsetek PR osiągało nawet do 40% (w zakresie odpowiedzi klinicznej) oraz 30% (w zakresie odpowiedzi endoskopowej) chorych z colitis ulcerosa. Co więcej, nawet u 25% chorych stwierdzano także odpowiedź w zakresie oceny histologicznej u chorych, którzy otrzymywali placebo. W przypadku choroby Leśniowskiego-Crohna odsetki te były niższe i oscylowały w granicach około 20% w zakresie odpowiedzi klinicznej. W przypadku choroby wrzodowej dwunastnicy rozpiętość PR mieściła się w przedziale 0 – 100% w zależności od metodyki analizowanego badania.
W przypadku zaburzeń czynnościowych stwierdzano również dość dużą rozpiętość odsetka chorych z PR. W przypadku dyspepsji czynnościowej PR stwierdzano u 6-72% chorych. W zespole jelita drażliwego – od 3 do 84% (w analizie 98 badań kontrolowanych placebo).
Jak pokazują powyższe dane, pozytywna odpowiedź chorego na placebo w poszczególnych badaniach nie jest zjawiskiem rzadkim. Teoretycznie placebo, jako substancja obojętna, powinno być bez wyraźnego wpływu na stan zdrowia pacjentów, szczególnie w chorobach organicznych przewodu pokarmowego. Okazuje się jednak, że odsetki PR w niektórych badaniach są nawet bliskie 100%. Rozpiętość ta wynika w głównej mierze z metodyki badań i formułowanych definicji badanych punktów końcowych.
Niezwykle ciekawa jest analiza ewentualnych mechanizmów, jakie prowadzą do uzyskania PR w poszczególnych grupach chorych. Wykazano bowiem w wielu pracach, że placebo ma np. potencjał wpływania na przekaźnictwo w zakresie receptorów opioidowych czy dopaminowych w ośrodkowym układzie nerwowym. Wpływa także na szlaki serotoninergiczne, na wrażliwość receptorów beta-adrenergicznych w sercu, może modulować procesy immunologiczne (np. w chorobach alergicznych).
Problem PR wymaga więc szczególnej uwagi. Oceniając efekty badanych interwencji terapeutycznych warto pamiętać, że placebo w wielu przypadkach ma także swój, bliżej niezidentyfikowany, potencjał terapeutyczny.
Autorzy dokonali przeglądu szeregu badań przeszukując bazę PubMed z zakresu gastroenterologii pod wspomnianym wyżej kątem. Na wstępie szeroko zaprezentowano dane dotyczące rozpiętości odsetek chorych, u których stwierdzono obecność tzw. odpowiedzi na placebo (ang. placebo response – PR) u chorych z różnymi jednostkami chorobowymi. Poza zaburzeniami czynnościowymi (dyspepsja czynnościowa, zespół jelita drażliwego), oceniono też badania dotyczące chorych z chorobą wrzodową dwunastnicy oraz nieswoistymi zapaleniami jelit.
Analiza badań pokazała, że odsetek PR osiągało nawet do 40% (w zakresie odpowiedzi klinicznej) oraz 30% (w zakresie odpowiedzi endoskopowej) chorych z colitis ulcerosa. Co więcej, nawet u 25% chorych stwierdzano także odpowiedź w zakresie oceny histologicznej u chorych, którzy otrzymywali placebo. W przypadku choroby Leśniowskiego-Crohna odsetki te były niższe i oscylowały w granicach około 20% w zakresie odpowiedzi klinicznej. W przypadku choroby wrzodowej dwunastnicy rozpiętość PR mieściła się w przedziale 0 – 100% w zależności od metodyki analizowanego badania.
W przypadku zaburzeń czynnościowych stwierdzano również dość dużą rozpiętość odsetka chorych z PR. W przypadku dyspepsji czynnościowej PR stwierdzano u 6-72% chorych. W zespole jelita drażliwego – od 3 do 84% (w analizie 98 badań kontrolowanych placebo).
Jak pokazują powyższe dane, pozytywna odpowiedź chorego na placebo w poszczególnych badaniach nie jest zjawiskiem rzadkim. Teoretycznie placebo, jako substancja obojętna, powinno być bez wyraźnego wpływu na stan zdrowia pacjentów, szczególnie w chorobach organicznych przewodu pokarmowego. Okazuje się jednak, że odsetki PR w niektórych badaniach są nawet bliskie 100%. Rozpiętość ta wynika w głównej mierze z metodyki badań i formułowanych definicji badanych punktów końcowych.
Niezwykle ciekawa jest analiza ewentualnych mechanizmów, jakie prowadzą do uzyskania PR w poszczególnych grupach chorych. Wykazano bowiem w wielu pracach, że placebo ma np. potencjał wpływania na przekaźnictwo w zakresie receptorów opioidowych czy dopaminowych w ośrodkowym układzie nerwowym. Wpływa także na szlaki serotoninergiczne, na wrażliwość receptorów beta-adrenergicznych w sercu, może modulować procesy immunologiczne (np. w chorobach alergicznych).
Problem PR wymaga więc szczególnej uwagi. Oceniając efekty badanych interwencji terapeutycznych warto pamiętać, że placebo w wielu przypadkach ma także swój, bliżej niezidentyfikowany, potencjał terapeutyczny.
Przegląd Gastroenterologiczny
